Euskaraz jokatu, jolastu, jostatu nahasten ditugu gure hizkeran. Hona hemen jostaturen inguruan Euskaltzaindiako OEHk dioena

1 jostatu (G, AN-ulz, L, B, BN; Lar, Mg Nom (G), Añ; i- H; y- VocBN, VocB), joistatu (i- H), dostatu (L, Sal, S, R; Volt 77, SP, Urt I 216, Ht VocGr 415, Lar, Arch VocGr, Dv, H), tostatu (G, R), txostatu (AN, S; Aq 284 (AN), Gèze, Dv (S)). Ref.: A (jostatu, tostatu, txostatu, altxatu, dostatu); Iz Ulz (y-), To, R 312; Gte Erd 183; Izeta BHizt2 (yostatu). Tr. La forma jostatu es general al Sur; dostatu es la única documentada en textos septentrionales hasta mediados del s. XIX, pero a partir de principios del XX prácticamente desaparece en beneficio de jostatu. Hay txostatu en Lizarraga y en los suletinos Archu e Inchauspe. En DFrec hay 15 ejs. de jostatu, 5 de ellos septentrionales.

1. Entretenerse, divertirse; jugar (no refiriéndose a un juego o deporte concreto). "Se recréer" Ht VocGr. "Entretenerse", "holgar" Lar. "Juguetear" Aq 284. "Solazarse" Añ. "S'amuser" VocBN. "Jouer" Gèze. "S'amuser [...], se divertir" H. "Iokoan haritzeaz dostatu naiz, j'ai pris plaisir à jouer" Ib. "Recrearse" A. "Altxaka tostatan dra gore aurrak (R)" Ib. "Tósta (sic) egon nún, he estado jugando" Iz R 312. Tr. Documentado desde Leiçarraga, aparece en textos septentrionales, alto-navarros y guipuzcoanos; lo emplean además los vizcaínos Añibarro y Erkiaga. Hay josta como participio (siempre en verso) en Iturriaga (Fab 58), Hiribarren (Esk 222) y Orixe (Eus 33). Lo usan con aux. trans. Gandiaga (Elorri 64) y N. Etxaniz (LBB 220). Dostatzen diradela bere enganioetan zuekin banketatuz. Lç 2 Petr 2, 13 (IBk atseginkeria dariela). Farra, lo eta josta nendin (Poesía navarra citada por Isasti). TAV 3.1.19. Haur batekin bezala, harekin [Zyro enperadorearekin] dostatzen zen. Ax 343 (V 228). Batzutan dostatu nahiz emakume pobre baten gisako tresnak iauntzten zituen. SP Phil 275. Ikhusi zuen Isaak dostatzen zela Rebeka bere emaztearekiñ. Urt Gen 26, 8 (Ur josta-; Ol maitteak egiten, Ker loisintzen, Bibl josteta ari, BiblE harreman goxoan). Josta zedilla deabru gaiztoarekin. Mb IArg I 375. Monikak justatzen [probablemente, errata por jos-] bezala [...] txurrut bat artzen zuen. Cb Eg III 364. Nahiz eman populuari dostatzeko bidea. Lg I 234. Daude aien umeak atzendurik aietas txostatzen (102). LE-Ir. Dabiltza pestarik pesta, apaintzea ta jostatzea baño gogoan besterik ez dutela. Mg CC 164. Aphur bat dosta ditezke [...] zenbait dosteta onestetan. Dh 58. Zoaz jostatzera. Añ MisE 152. Eian ez den Parisen sobera yostatu. Hb Esk 206. Aren trentza tartetik / jostatzen pasiak [aiziak]. Bil 58. Tiroka nundik uxa zitzazketen jostatzen ziren maiz artzainak. JE Bur 13. Denak jostatzen an [zeruetan] ibiltzeko / aingeruakin batian. Tx B I 94. Ai ni katagorri banintz! Zenbat jostatuko nintzaken! Sabiag Y 1933, 422. Nire mekanoarekin dostatuko gaituk. Arti Ipuin 26. Halere ez nuk biziki jostatu. JEtchep 65. Errikoak ba eben naikoa zetan jostatu. Erkiag BatB 102. Etzaitez sua ta gasolinarekin geiegi jostatu. MAtx Gazt 69. Haurrekin jostatzen. MEIG IX 105. Hitzen adierekin lasaiki jostatzen. MEIG VI 170.

v. tbn. VMg V. It Fab 122. Izt C 218. Ur Tob 11, 21. Laph 187. Otag EE 1881b, 60. Bv AsL 26. AB AmaE 399. Arr May 56. HU Zez 72. CatJauf 16. Goñi 28. Iraola 106. Ag G 248. Ill Testim 8. Arrantz 156. EusJok 112. Barb Sup 61. Ox 27. Zub 112. Etcham 105. Or Mi 95. Alz Burr 40. Mde Pr 370. Anab Poli 29. Basarri 121. Lf in Zait Plat XVII. Izeta DirG 26. Gand Elorri 83. And AUzta 83. Salav 12. Ibiñ Virgil 108. Ardoy SFran 87. NEtx LBB 216. Xa Odol 158. Uzt Noiz 100. Lasa Poem 79. BasoM 77. Dostatu: O Po 9. He Phil 250. Brtc 112. Monho 140. Dh 58. Arch Gram 57. Gy 96. Arb Igand 54.

Descansar. Sei egunean ariko zera lanean, zazpigarren egunean jostatuko zera. Ur Ex 13, 12 (sustituído por deskansatuko en la ed. de Bonaparte).

Burlarse; divertirse (a costa de alguien). "Badiner, plaisanter, faire quelque chose par plaisanterie" H. "Dostatu (L, Sal, S, R) [...], chancearse" A. Halakoei ni barkaturik / ez da dostatuko mundua; / ez daut eginen irririk. Monho 132. Ziren egunez / bai eta ere enez / bardin beita txostatzen [hilzia]. Arch Fab 233. Hauzo, barda nere gostuz dostatu zare ederki. Gy 51. Herodes, ikhusirik Magoak hartaz dostatu zirela, haserretu zen. HeH Mt 2, 16 (He trufatu, Dv jokhatu). Ez erran yostatzen naizela. Hb Egia 11. Etzait neri gustatzen / maliziyan jostatzen / iñorekin ibilltzia. Xe 410. Egun hartan ederki jostatu nahi izan zuten Santuarekin. Bv AsL 46. Banaki koplan, josta nindake gogotik, aldizkatuz murde eta urde. HU Zez 175. Gaizo zozoa! Ez dire gaizki zutaz jostatu! Barb Leg 142. Ez zindezke onela besterik gabe nerekin jostatu. Lab SuEm 196s. v. tbn. Ox 154. Bromear (en el sentido de '(no se debe) bromear (con)'). Banakien kalernarekin ez dela jostatzerik mendian! "On ne plaisante pas". Barb Leg 149.

2. (Lar, Añ, H (i-)). (Aux. trans.). "Divertir, entretener", "recrear" Lar, Añ. "Amuser", "divertir" H. Zure haurren txostatzeko. Arch Fab 7. Ximinoak etsaia aldiz behar zuen dostatu. "Amuser". Gy 154. Lengo eguneko zure jolasak arras jostatu ninduen. It Dial 3 (Ip txostatü, Dv dostatu; Ur olgau). Nik erakurtzaleak yostatu nahi ditut. Hb Egia 126. Ixtorioz gaituzte / nasaiki jostatu. Etcham 155. Hacer jugar. Aize ariña bazebillen ostoak jostatzen. Anab Poli 105.

Etim. Préstamo románico; cf. occit. ant. jostar, REW 4645.

 

 

 

jostaldiatu.

Divertirse. Jostaldiatu nai genduke / bedorrek atsegin / baluke. Izt Po 120. Jostaldiatzen dira pillotan. Izt C 243. Divertir. Jostaldiatu nai genduke guk / maite degun jaiot-erria. Izt Po 138.

 

 

1 jostaldi (G, L, BN ap. A; Lar, Añ, Izt), jostaldia, josta-aldi, dostaldi (H).

Diversión. "Sarao" Lar y Añ. "Dostaldi bat hartu egin dut ona" H. "Recreo, diversión" A. Jostaldiarako prest / beti du gogoa. Izt Po 71. Plaza agirikoan beren oiturazko jostaldi erritarkietan olgatu naikoak. Izt C 213. Gogokoen zaion jostaldi edo dibersioren bat. Arr May 12. Sukaldean izaten ziran iostaldi edo olgeta guztiak. Ag AL 60. Herriko josta-aldietan gazte-lagunekin Eskuaraz ihardokiz. Lander RIEV 1908, 622. Adi au jolas ta jostaldiakin berakin ere alkartu eziña ez da. "Diversión y recreo". Zink Crit 8. Zugatz-ostopeko yostaldietara. Or Mi 112. Concurso, certamen. Jost-aldi onetan part-artu nai dutenak (Donostia, 1880). JFlor. Iziarren egin ziran jostaldietan aldeera eraman zuan pinturatxo onek. Ag EE 1895b, 75. Comedia. Iskribatu litezke / jostaldi geiago. Sor Gabon 64.

 

 

josteta (L, B, BN; T-L; y- VocB), jostaeta (Lar, Añ (V)), dosteta (SP, Ht VocGr 415, Dv, H). Ref.: A; Satr VocP (i-); Izeta BHizt (y-); Gte Erd 183. Tr. Documentado desde Dechepare (dostetan) en textos septentrionales y baztaneses; se encuentra además en Mendiburu y Soroa (en ambos en la var. jostaeta), en unos versos guipuzcoanos del s. XIX, en Orixe y en Etxaide (jostetan). En cuanto a la distribución de variantes, hasta principios del s. XVIII sólo aparece dosteta; a partir de esta época josteta va aumentando su frecuencia, y en el s. XX es la única forma documentada. Maister emplea txosteta. En DFrec hay 6 ejs. de josteta, 4 de ellos septentrionales.

1. Diversión, pasatiempo, entretenimiento; broma, chanza. "Passetemps", "badinerie" SP. "Récréation" Ht VocGr 415. "Juego, entretenimiento", "pasatiempo" Lar, Añ. "Deporte, diversión, holgura", &c. Lar. "Amusement" Dv. "Pantalonnade" T-L. "Ze jostetan aiko gara? (B)" Gte Erd 183. Iarri izan da populua iatera eta edatera, eta iaiki izan dirade dostetara. Lç 1 Cor 10, 7 (He dostetarat; Ol kiroletara, Ker jolas egitera, IBk dantzarako, Bibl jostatzeko). Dosteta debekatuetarik apartatu. Harb 426. Haurren iokoak eta dostetak. SP Phil 457. Minervaren dosteta ezti eta kanta-alosien bidez. ES 175. Josteta alferretan. CatLav 180 (V 93). Eztüzü hori egün baten lana, ez haur txipien txosteta bat. Mst III 32, 2 (Ch dosteta; SP ioko). Bere jostaetak kentzen badiozka. Mb OtGai I 26 (en la ed. de 1904, jostaera). Hekien dosteta, kolpe eta insolentzia guzien erdian. Lg II 263. Etziren dosteta baizik / harekiñ konparaturik. Gy 248. Ihautiriko azken egunetan [...] josteta tzar bat egin gogo dutela. Laph 246. Yosteta gizaseme eta emakumien artekubak [sic] (Zugarramurdi, 1875). ETZ 294. Ez da, nere jendeak, / umeen josteta. JanEd I 107. Jostaeta jostirudikoa euskaraz jarriya. Sor AKaik 107. Salbai-josteta bat [zezen kurtsa]. HU Zez 77. Erraten dautzuet zinez eta jostetak bazter utziz. Ib. 144. Gure hango josteta guzia, leihotik karrikaren harat hunata. StPierre 25. Bere baitan eginik josteta horrek aski iraun zuela. Zerb Azk 98 (ref. a los hurtos de las lamias). Aundien ikuskari ta iostetak. Or Aitork 22. Yostetako gogo gutti zuten aitzindariak. Izeta DirG 41. Bainan jostetak barna dituen egun saminean zitaken gure fraidea. Etcheb MGaric 202. Deneri ohore zitzaien josteta hortan baltsatzea. Lf in Casve SGrazi 9. v. tbn. ES 180. Dv Telem 109. Hb Egia 121. Jnn SBi 121. Zby RIEV 1908, 760. Arb Igand 125. Prop 1903, 124. CatJauf 80. Barb Sup 116. Ox 181. Etcham 240. Iratz 14. JEtchep 87. Ardoy SFran 177. Xa Odol 207. Dosteta: He Gudu 119. Brtc 67. Dh 116. Dv LEd 229. Arb Igand 182.

2. (BN-arb ap. Gte Erd), dosteta (H). (Uso adv.). "Lana utzirik, hari da dosteta, quittant le travail, il s'amuse" H. "Haurrak bezala ari dira josteta (BN-arb)" Gte Erd 184. "Soldadoka josteta (BN-arb)" Ib. 275. Sorhoan arkumiekin dosteta zabilltzala. Gy 40. Etxearen inguruan josteta ari nintzalarik. JE Bur 21. Etziren gero josteta ari Espainiako "inkestari" sobera aipatuak. Ardoy SFran 100. Leihotik so egin baitzuen eta Isaak ikusi Rebeka bere emaztearekin josteta ari. Bibl Gen 26, 8 (Urt dostatzen). v. tbn. Jnn SBi 141. Ox 130.

 

 

jostaketa (BN-mix ap. A; Lar, Izt), dostaketa (SP, Hb ap. Lh, Dv, H), txostaketa.

Entretenimiento, diversión, pasatiempo. "Récréation" SP. "Amusement, jeu, amusette [...]. Dostaketa ajoute à dosteta une idée de futilité, frivolité. Eztire dostaketarik baizen, ce ne sont qu'amusements, jeux frivoles" H. "Recreo" A. v. josteta. Danzak, iokoa eta bertze harlako dostaketak. SP Phil 386. Jostaket garbiak. Mb IArg I 310. Dibersio, dantza, txostaketa ta alakoetan (179). LE-Ir. Bersolarien jostaketa. Izt D 168. Palankan, danzan, eta beste edozein jostaketa modutan. Izt C 212. Zein gutxi balioko dioten aberastasunak, onrak, atseginak eta jostaketak. Ant Ceruraco bidea 19 (ap. DRA). Ala Eleiz-lanak non ondorengo jostaketak. Otag EE 1884b, 525. Bere [Usandizagaren] jostaketarik atsegintsuena zezenketa zan. Garit Usand 8. Apezai eztagokien itzal gutxiko jostaketa bat. Eguzk RIEV 1927, 433. Erriak yostaketa batzuk artzea zillegi izaten zuen. A Y 1934, 6. Iostaketa aietako tirria itsu artaz. Or Aitork 137. Poesi antzeko edo poesi ordeko jostaketa atsegin eta ikasi hura. MIH 256. v. tbn. Lard 79. Ur Esth 8, 16. Arr GB 100. Anab Aprika 38. NEtx LBB 202. Inza NaEsZarr 449 (AN-larr). Broma. Itza eman nizun ta / nai nuke ornitu, / jostaketara ez naiz oitu. Izt Po 114. Hi! hi! hi! jostaketa ona, benetan. Mde Pr 116. Hark erakutsiko zion, ordea, ez zuela jostaketako gogorik! Ib. 160.

 

libertitu (L, BN, S; Chaho, Hb ap. Lh), dibertitu (Urt II 5, Chaho, Hb ap. Lh). Ref.: Lh; Lrq (liberti).

1. Divertir(se); distraerse. v. jostatu. Tr. Libertitu es la forma propia de la tradición septentrional --tbn. en Etxaide, Aresti y P. Perurena (Harrip 14)--, y dibertitu de la meridional (también en Tartas; en Bordel se encuentran ambas formas). Desde mediados del s. XIX el uso de dibertitu queda reducido a textos populares. Nork enzuten du Meza osoa? --Meza guzian presente dagonak, dibertitu bage bere borondates. El 62. [Orazioan] lau ta bost ordu egoten zan, ordu bat bederik batere diberti gabe, bete artean. Cb Just 37. Aioari gusto emateagatik, noizean beñ joko onestoren batean dibertitzen zan. Ib. 28. Bena gazte nizano ni ere / nahi nuzu libertitu. AstLas 15. Erakústea malizia gisaórtan inozentéi, ta alá dibertitzea, ta yágo déna, exkusatzeko errátea, dibertitzeagátik iteuntéla. LE Prog 112. Khiristi neskatileki / beiniz libertitüren. Xarlem 805. Parre egiten nuen, dibertitzen nintzan, baña esaten nion, egoteko geldi. Mg CC 110. Dibertitzeko edo pensamentua barraiatzeko. Gco I 404. Asko olgeetan dira, kaza, pelota, palanka, boleeta ta beste joko modu, interes gitxijan dibertietan dabeenetan. JJMg BasEsc 147. Bata gauza batian, ta bestia bestian dibertiduteko ta olgeetako. fB Olg 27. Egunaz eta gabaz / dibertitu nairik, / ez da kanta, dantza ta / soñuba besterik. Echag 70. Besta hartan ongi libertitzeko xedetan. MarIl 71. Ene ixter begiak ditian liberti. Etch 72. Neskatilla gaztiak / etziztela fida, / [...] / serioski diberti, / goizik erretira. Bordel 171. Etsaia aisa libertitzen da / beti gerla den etxian. Ib. 85. Ongi zoakon afera / libertitzen zen gogara. Gy 23. Alferrak liber[ti]tzen yauregietan. Elzb Po 215. Serorak balinbadire, dohazila hekien gana eta han beren lagunekin apur bat liberti. Arb Igand 145. Aitzindari andana bat, soineko arrunt batzuekin libertitzen hari, denboraren iragaiteko. Prop 1906, 37. Penak utzita umore onez / denak diberti gaitian. EusJok II 57. Denbora pasa dibertitzeko / kantak jarri al banitza. Tx B II 177. Oneski libertitzeko. Etcham 39. Bera konbidatu zuten maikideak oi zitun bertso eztentsu ta sentikorraz libertitzen. Etxde JJ 273s (51n dibertitzen). Orduan gobernuak futbola ekarri zuen, baina populua etzen honekin libertitzen. Arti Ipuin 48. Diberti zaizte al dan ondona. Lizaso in Uzt Noiz 100. Eskola libroa eta gazten libertitzeko plaza bat ere eraikiz. Xa Odol 88. v. tbn. ChantP 254. CatS VII. Const 25. Ardoy SFran 89.

2. Desviarse, apartarse. Obstinaturik baitago bere malizian eta gaixtakerian halako moldez non ezpaita posible diberti eta separa ahal dadin bere obiektoaganik. Tt Onsa 29.