Harold James Ruthven Murray-k eta Robert Charles Bell-ek diote jokoa Ingalaterran asmatu zela 1880 inguruan. Jack Botermans-ek hori bera dio eta eransten du, 1959ko Dictionary of Games (Jokoen hiztegia) lanean, John Barclay Pick-ek adierazi zuela, Bostonen, Massachusetts, jokatzen ikusi zuela. Horrez gain, Murrayk eta Botermansek diote Ingalaterran hoppity izenarekin ezaguna zela.

Jean-Marie Lhôte-k, ordea, dio joko honen forma modernoa aurreko mendearen amaieran zabaldu zela, eta, badirudi lehen adibidea A.N. Ayers-ena dela, 1888an, eta laster beste edizio batzuk egin zirela; hala ere, ez ditu aurreko bertsioak baztertzen. Lôthek, esaterako, datu hau eman du: XVIII. mende amaierako taula batek laurehun laukiko dama-taula osatzen du eta, horrekin batera, kolore desberdineko peoien lau multzo daude, horrelako joko batean aritzeko izan zitezkeenak. Lôthek eransten du jokoaren ideia ez dela berria; joko batzuetan, jokalarien helburua aurkariaren posizioa betetzea da. Adituek iritzi desberdinak dituzte jokoaren jatorriari buruz, Boston edo Ingalaterra. Baina hoppity izenari kasu eginez, Lôthek bere buruari galdetzen dio jokoaren jatorria Hopi herria ez ote den.

Bruce Whitehill-ek dio halma Estatu Batuetako George Howard Monks zirujauak asmatu zuela 1883an edo 1884an. XIX. mendeko mahai-jokoen moda baten erdian iritsi zen, eta baliteke ideia jatorriz Monksena ez izatea. Berez, Georgeren anaia Robert-ek Ingalaterrara egin berri zuen bidaian ikusitako hoppity jokoa deskribatu zion eta, horretan oinarrituz, Georgek sortu zuen halma. Thomas Hill irakasle eta matematikariak iradoki zuen halma izena, jauzi esan nahi zuen greziera zaharreko hitza.

Monksek jokoaren patente bat lortu zuen 1888ko maiatzean. Bitartean, bi konpainiak ekoitzi zuten halma: E.I. Horsman eta Milton Bradley; biok aldarrikatu zuten jokoaren jabegoa eta Horsmanek lortu omen zuen. Baina Bradleyk antzeko joko bat merkaturatu zuen eckha izenarekin. Haatik, eckha jokoak ez zuen arrakastarik. Halma Estatu Batuetako merkatuan sartu zuen E. I. Horsman Company-k, eta gero “The Halma Company” izendatu zuten. Pichler-en enpresa austriarrak argumentuaren bi aldeak ikusi zituen eta jokoaren bertsio bat argitaratu zuen halma oder eckha (halma edo eckha) izenarekin.

Spear & Sons-eko Francis Spear-en arabera (Ingalaterra eta Baviera), Spears Co.-k behin betiko ekoizten zituen halma jokoak 1893ko uztailean, berak zituen banakako produktuen erregistroen lehen data.

G.H. Monks-ek halma jokoaren patentea saldu omen zion Parker Bros-i. 1938ko peg chow and telka jokoan, Parkerrek dio peg chow (dama txinatarrak deitutakoa) Parker Brothers-en jabegoa zen halma jokoaren garapen bat zela. Peg chow jokoak ez zuen luze iraun, baina halma jokoak 1961 arte iraun zuen. Estatu Batuetan halma ekoizteari utzi bazioten ere, beste herri batzuetan zabalduta dago eta oraindik ekoizten da.

Hasieran, jokoa bi, hiru eta lau jokalarirentzat hornitzen saiatu ziren, bi jokalarirentzako hemeretzina fitxa, hiru jokalariren kasuan hamabosna fitxa eta lau jokalarirentzako hamahiruna fitxa emanez. Baina joko horiek ez zeuden orekatuta, jokalari baten aurrean ez zegoelako fitxarik. Laster utziko zioten hiru jokalariko jokoa ekoizteari. Bestalde, lehenengo jokoek taula soltea eta kaxa txiki batean bereizita biltegiratutako fitxak zituzten, garaiko modari jarraituz. XX. mendearen erditik, taula eta fitxak batera jarri zituzten kutxa handi batean.

1892an, Otto Maier-en Ravensburger konpainiak stern-halma (izar-halma) jokoa sortu zuen. Halma bezala jokatzen zen, baina taula izar itxurako taula zen, eta sei jokalarik aldi berean jokatzea ahalbidetu zuen. Jokalari bakoitzak hamar fitxa baino ez zituen taula gurutzatzeko, triangelu itxurako etxeko eremu batean hasi eta aurreko aurkariaren hasierako eremuan amaitzen zen. Taulak halma jokoarenak baino espazio gutxiago zuen eremuan. Bi edo sei jokalarik jokatzen bazuten ere, jokalari guztiak fitxa kopuru berarekin hasten ziren. Jokoaren bertsio txiki eta modernoagoetan, gehienetan haurrentzat eginak, jokalari bakoitzak sei fitxa baino ez ditu erabiltzen. Hortaz, dama txinatarrak jokoaren taula baten lehen adibide ezaguna da. Horrek halma eta dama txinatarrak arteko lotura berresten du, eta halma, berez, ikertzaile gehienek dama txinatarrak jokoaren aitzindaritzat hartzen dute.

Spear & Sons-ek 1909an aurkeztu zuen izar-taula Bretainia Handian, baina (urte hartako katalogo aleman baten arabera), bitxia bada ere, lau jokalarirentzako nahikoa fitxa baino ez zituen eman. 1926ko katalogora arte ez zen agertu izar-taula sei jokalariren bertsioan. Dama txinatarrak jokoaren atzealdean halma jokoaren taula estandarra zegoen, konpainia batzuek oraindik erabiltzen duten praktika.

Halma bezala, dama txinatarrak Estatu Batuetan hasi ziren, izena han hasi baitzen. Dama txinatarrak 1892ko stern-halma joko bera zen. Jokoa J. Pressman & Co.-k sartu zuen Estatu Batuetan 1928an, hop ching checker game izenarekin, eta jarraibideetan “puxtarrien dama-joko” gisa aipatzen zen. Dama txinatarrak izena Pressman anaiek asmatu zuten. 1920ko hamarkadako ekialdeko gauza guztietarako eroaldia baliatu zuten, Tutankamon-en hilobiaren 1922ko aurkikuntzatik eta, urte horretan bertan sartu ondoren, herrialde osora zabaldu zen mah jong jokoaren modatik hasita.

Dama txinatarrak jokoa berehala zabaldu zen eta konpainia askok ekoitzi zuten, ez omen zegoelako egile-eskubiderik. Joko garestienek zurezko taulak zituzten eta merkeenek, aldiz, kartoizkoak; fitxak puxtarriak ziren. Estatu Batuetako azken dama txinatarrak joko gehienek metalezko plaka bat erabili zuten, eta puxtarriak fitxa gisa. 1941ean, Milton Bradley Co.-k Txinako jokoaren gaineko lehen patentea lortu zuen.

Dama txinatarrek halma ordezkatu ahal izan zuten, gehienez ere lau jokalarik jokatu beharrean sei jokalarik joka zezaketelako, eta sinpleagoa zelako, jokalari bakoitzeko fitxa gutxiago eta irabazteko behar diren mugimendu gutxiago zituelako.

Hoppity jokoari buruzko informazioa aurkitzea zaila da, baina beste joko batzuek eman dezakete informazioa halma jokoaz: Lhôteren XVIII. mendeko 20×20 laukiko taula edota Koreako bost eremuko kono joko tradizionalak, 5×5 puntuko taula txiki batean jokatua, antzeko helburua du, arauak desberdinak badira ere.

Halma jokoan, jokalariek aurkarien fitxen kokapena erabil dezakete mugimendua hobetzeko, baina ez dituzte fitxak taulatik ateratzen edo harrapatzen. Mota horretako jokoen lehen adibideetako bat da. Jokoa egituraketa-joko gisa eta kokapen-joko gisa sailkatu ohi da, baina aditu batzuek lasterketa-joko gisa ere hartzen dute. Jokalari guztiek fitxa guztiak erabil ditzaketenez jauzi egiteko (espazioak uzten badu), aurkariak baino arrakastatsuago erabil dezakeen kate bat eraikitzea da estrategia. Garai hartan, jokoa ez-ohikoa egin zuena jauzitako fitxak taulatik ez kentzea izan zen. Britainia Handiko jokorako lehen jarraibideek ideia hori indartu zuten.

 

Aldaerak

Halma eta dama txinatarrak jokoek aldaera bikainak eragin dituzte. Aldaeratzat hartzeko, jokoak bi irizpide bete behar ditu: 1) jokalari baten fitxek aurreko jokalariaren hasierako espazioetan amaitu behar dute; eta 2) fitxen mugimenduan sartzen da fitxa guztiek, jokalari batenak eta aurkarienak barne, jauzi egiteko aukera izatea, jokotik fitxarik kendu gabe.

Eckhak, gorago esan bezala, Milton Bradley-ren izena zen halma jokorako, arauak zertxobait aldatuta.

1900eko salta (The Salta Game Company), 10×10 laukiko taula karratu batean jokatutako bi jokalariren jokoa da. Mugimenduak halman bezalakoak dira. Baina fitxa bakoitzak bere nortasuna du, eta jokalariek fitxa egokiarekin amaitu behar dute aurkariari dagokion fitxaren hasierako laukian. 1920an, salta alemanaren ilustrazio bera erabili zuen Milton Bradley-k combination game (konbinazio jokoa) zelakoaren azalerako, salta jokoa ez bazen ere.

Spear & Sons-en cetro joko arraroa, xake-taula erregularrean jokatua dama antzeko piezekin (bakoitza mugimendu eta indar desberdinetarako markatua), berez, halmaren aldaera bat da, helburua piezak taulatik bizkor mugitzeko “zubi” edo “eskailera” bat sortzea baita, eta jauzitako piezak ez baitira harrapatzen.

Colour halma (kolorezko halma) aldaeran taula xake-itxurakoa da eta fitxen mugimenduen ahalmena dagoen laukiaren kolorearen arabera aldatzen da. Fitxa bat lauki ilun batean badago, beti lauki ilunetan geratuko da, beti diagonalean mugituz eta jauzi egiteko ahalmenik gabe. Lauki argi batean hasten den fitxa, aldiz, lauki argietan ibiliko da beti, jauzi ortogonal bat eginez.

Marked halma (halma markatua) aldaeran jokalariek erpineko fitxa markatzen dute eta fitxa hori zehazki aurreko erpinera eraman behar dute.

Grasshopper (1948) aldera bi jokalarik xake-taula batean jokatzen dute, hamarna fitxa taularen aurrez aurreko erpinetan jarriz.

Horrelako beste aldaera batzuk dira hong kong, telka eta troke.