pallankhuzi
Pallankhuzi (pallanguzhi, pallanguli, pallankuli) mankala izeneko jokoen familiako jokoa da eta Indiako hegoaldean eta Sri Lankan dago zabalduta tamilen artean. Pallankhuzin emakumeek baino ez dute jokatzen, baina batzuetan gizonek apustu-joko gisa erabiltzen dute.
Taula zaharrak egurrez edo boliz eginak zeuden eta, oro har, lauak ziren, nahiz eta batzuk ederki landuak eta apainduak izan. Hainbat lekukotasun oso zahar aurkitu dira; batzuek sei zuloko bi ilara edo zazpi zuloko bi ilara erakusten dituzte Erdialdeko Sri Lankan. Uhartearen hegoaldean, bederatzi zuloko bi ilarakoak ere badaude.
Lekukotasun horiek lotuta dauden eraikinen garai berekoak badira, antzinakoena o.a.a. II. mendekoa izango litzateke. Zoritxarrez, ezerk ez du hori baieztatzen uzten. Hala ere, mankalak Indian sartzea oso goiz izan zen. Jokoaren forma hori berez sortu ez bazen, beste mankala joko batzuekin inolako loturarik izan gabe, eta hori oso zaila dirudi, oso litekeena da tamilengana iristea, bai inbaditzaile musulmanen bidez, bai Indiaren eta Afrikaren arteko merkataritza-loturen bidez.
Sri Lankako Kolonbo hirian pallankuli edo txonku edo txonka izeneko jokoa dago. Taulak 2×7 zulo eta bi biltegi ditu. Zulo bakoitzean zazpi kaori daude. Hasten den jokalariak erabakiko du kaorien ereintzaren noranzkoa. Ereinaldian norberaren biltegian ere ereiten dute. Azken kaoria zulo huts batean ereiten denean, hori eta aurkariaren aurreko zuloko kaoriak biltzen dira eta txanda bukatzen da. Azken kaoria jokalariaren biltegian ereiten bada, txanda ere galtzen da. Azken kaoria zulo bete batean ereiten bada, zulo horretako kaoriak hartuko dira ereiten segitzeko.
Osagaiak eta hasiera
Pallankhuzi-taulak zazpi zuloko bi ilara dauzka. Muturretan biltegi bana dago, harrapatutako kaoriak gordetzeko.
Fitxak kaoriak (edo tamarindo-haziak edo hartxintxarrak) dira; 84 guztira. Hasteko hamalau zuloetan seina kaori ipiniko dira.
Bi jokalariak taularen aldamenetan kokatzen dira, aurrez aurre. Bakoitza bere aldeko zazpi zuloen eta bere eskuineko biltegiaren jabea da.
Helburua aurkariak baino kaori gehiago hartzea haren joko-eremua murriztuz.
Arauak
Jokatzen hasiko den lehena zoriz edo adostuta aukeratuko da.
Jokoa biratan antolatuta dago. Bira bakoitzean bi jokalariek jarraian jokatzen dute txanda pasatzeko baldintza bete arte.
Ereintza hasten den jokalariak bere aldeko edozein zulotatik kaori guztiak hartu eta, erloju-orratzen kontrako noranzkoan, ondoko zuloetan, banan-banan, ereiten ditu. Bere aldeko azken zulora iristen bada, aurkariaren aldean ereingo du. Ereinaldi batean, zulo batetik hartutako kaoriak bira oso bat emateko adina badira, ez da kaoririk ereingo kaoriak hartu diren zuloan.
Azken kaoria zulo batean ereindakoan, bere aldean edo aurkariaren aldean, hurrengo zuloko kaoriak hartuko ditu eta ereiten segituko du, lehen bezala.
Bukatutakoan, A2 zuloko kaoriak hartu eta ereiten segitu du,
ezkerreko bigarren zuloan bukatuz.
biltegira eraman ditu, eta A4 zuloko 7 kaoriak ereiten segitu du.
Harrapaketak
Ereinaldi baten azken kaoria atzean zulo huts bat duen zulo batean erortzen bada, zulo hutsetik harantzago dagoen zuloko kaori guztiak harrapatu, zulo hori edonorena dela ere, eta jokalariaren biltegian jartzen dira.
Gero, kaoriak dituen hurrengo zulotik (azken kaoria erein den zulotik hirugarrenetik aurrera) jarraitzen du jokatzen.
Txanda pasa
Baina ereinaldi baten azken kaoria zulo batean erortzen bada, eta hurrengo bi zuloak hutsik badaude, ez du ezer irabazten eta bere txanda galduko du.
Aurkariak, orduan, bere aldeko edozein zulotako kaoriak hartu eta, erloju-orratzen kontrako noranzkoan, ondoko zuloetan, banan-banan, ereingo ditu. Bere txanda ere azken kaoria aurrerago bi zulo huts dituen zulo batean ereiten duenean bukatuko da.
hurrengo bi zuloak hutsik daude; beraz, txanda B jokalariari pasa dio.
A16 zuloan behi bat osatu du; lau kaori horiek B jokalariarenak dira.
Ereintza bukatutakoan, B19 zulotik jarraitzen du.
B18 zuloan behi bat osatu du; lau kaori horiek A jokalariarenak dira.
Ereinaldi batean, zulo batean lau kaori geratzen badira (ereindako azken kaoria ez bada ere), behi esaten zaio, eta, ereile edozein dela ere, zuloaren jabeak berehala hartuko ditu eta biltegian jarriko ditu, ereintzak aurrera egiten duen bitartean.
Jokalari baten zulo guztiak hutsik daudenean bere txandan, lehenengo bira bukatzen da, eta beste jokalariak bere zuloetako kaori guztiak harrapatu eta bere biltegian jarriko ditu.
Lehenengo biraren amaieran, jokalari bakoitzak bere biltegiko kaoriak altxa eta seina jarriko ditu ahal duen zulo guztietan, taulako bere aldean, eskuinetik ezkerrera. Lehen birako galtzailea ez da gai izango bere zulo guztiak betetzeko. Zulo bat ezin badu zeharo bete, hutsik utziko du eta geratzen diren kaoriak biltegian gordeko ditu. Zulo huts horiek zotz txiki batez markatuko dira, eta zabor-zulo deitzen zaie. Biraren irabazleak bere zazpi zuloak kargatuko ditu seina kaorirekin, eta soberakoak bere biltegian geratuko dira.
Jokalariek biltegietako kaoriak beren zuloetan erein dituzte.
A jokalariariak ezin du azken zuloa bete; beraz, 5 kaori utzi ditu biltegian
eta azken zuloa zabor-zulo izango da hurrengo biran eta ezingo da erabili.
B jokalariak bere zuloak bete ditu eta kaori bat sobera du; biltegian utzi du.
Zabor-zuloa baliatu du lehenengo 6 kaoriak biltegiratzeko.
Lehenengo biran lehena jokatu duen jokalaria bigarrena izango da bigarren biran, eta lehena hirugarrenean, eta abar. Bira bakoitza lehena bezala jokatzen da, zabor-zuloak jokoz kanpo daudela izan ezik.
Jokoa bukatuko da jokalari batek sei kaori baino gutxiago dituenean eta ezgaia denean zulo bat ere kargatzeko hurrengo bira hasteko.
Bira batean, jokalari galtzaileak zabor-zulo bat edo gehiago irekitzeko behar adina kaori irabaz ditzake, gero berriro jokoan sar daitezen; eta batzuetan, aurkaria porrotera behartu dezake.
Ondo parekatutako jokalarien arteko jokoek denbora asko iraun dezakete.
Jokalariei ez zaie uzten beren kaoriak kontatzen ereinaldi bat egin aurretik, baina jokalari iaio batek begi hutsez erabaki ditzake taulako ereinaldirik onenak.