Domino-kartak

Hona hemen domino-kartekin joka daitezkeen joko batzuk. Lehenengo jokoetan fitxak erabiliko dira eta azkeneko jokoan kartak.

Tiu ü (Arrantza)

Bi edo hiru jokalarik hartzen dute parte eta dominoen bi bildumarekin jokatzen da, hots, 64 fitxarekin.

Fitxak nahasten dira eta lau fitxako zutabeen ilara batean kokatzen dira, guztira 16 zutabe.

[4-2] eta [2-1] fitxek gorena osatzen dute.

Mutur bateko lau zutabe hartzen dira eta 16 fitxak ahoz gora jartzen dira mahaian.

Bi jokalari badaude, hiruna zutabe (12 fitxa) hartuko dituzte mutur beretik; hiru badira jokalariak, bina zutabe (8 fitxa) hartuko dituzte.

Hasieran hartutako fitxetan, jokalari batek bi seiko fitxaren bikotea badu, berehala utziko du bere aurrean.

Hasten den jokalaria bere fitxaren bat puntu kopuru bera duen mahaiko fitxa batekin lotzen saiatuko da; lortuz gero, bat datozen fitxak beren aurrean utziko ditu ahoz gora.

Fitxak lotu edo lotu gabe, jokalariak fitxa berri bat hartuko du ilararen mutur beretik eta mahaikoekin lotzen saiatuko da. Hartutako fitxa mahaiko batekin lotzen badu, bikotea beren aurrean jarriko du; ez badu lotzen, hartutako fitxa mahai gainean utziko du ahoz gora. Orduan, hurrengo jokalariaren txanda izango da.

Gorena osatzen duten fitxak bat datoz eta fitxak lotzeko arauaren salbuespen bakarra dira.

Jokalari batek mahaiko bi fitxekin bat datorren fitxa bat badauka eta laugarrena ez bada jokatu, bere txandan, hirurak har ditzake eta pila batean jar ditzake ahoz gora, fitxak hartzen ari diren zutabeen kontrako muturrean; hiru horiekin bat datorren laugarren fitxa lortzen duen jokalariak eramango ditu laurak.

Azkeneko fitxa hartzen denean, jokalariek lortutako bikoteak aztertuko dituzte. Zortzi edo puntu gehiago dituzten fitxak arrain handiak dira eta bi tanto ematen dute puntu bakoitzeko. Zortzi puntu baino gutxiago dituzten fitxak ezkailuak dira eta tanto bat ematen dute puntu gorri bakoitzeko soilik. Ezkailuen tantoak bi hamarreko artean geratzen badira, hamarreko handiena hartuko da, hau da, 12 tanto lortuz gero, 20 hartuko dira.

Tanto gehien lortzen dituen jokalaria da irabazlea, eta gainerako jokalariek ordainduko dioten atera dien tantoen aldeagatik.

 

Tsung shap (Hamarrak borrokatzen)

Bi jokalarik hartzen dute parte eta dominoen bilduma bat erabiltzen da, hau da, 32 fitxa.

Fitxak nahasten dira eta lau fitxako zutabeen ilara batean kokatzen dira.

Zutabeak jokalarien artean banatzen dira erdi bana (16 fitxa), fitxak ikusi gabe.

Lehenengo jokalariak eskuineko muturreko zutabeko lehenengo fitxa hartuko du eta ahoz gora jarriko du mahai gainean.

Bigarren jokalariak nahi duen fitxa hartuko du bere zutabeetatik eta aurrekoaren alboan jarriko du mahaian.

Horrela segituko dute jokalariek, txandaka, fitxak hartzen eta mahaiko ilararen mutur batean edo bestean jartzen.

Jokalari batek ilararen mutur bateko fitxaren bikotea jartzen badu, biak hartuko ditu; jokoaren bukaeran 10 tanto lortuko ditu fitxen puntu bakoitzeko.

Jokalari batek fitxa bat jartzen badu eta horren puntuak ilararen bi muturren fitxen puntuekin edo ilararen mutur baten azkeneko bi fitxen puntuekin batuz 10aren multiplo bat osatzen badu, hiru fitxak hartuko ditu; jokoaren amaieran, hiru fitxen puntu bakoitzak tanto bat emango du.

Mahai gainean bi fitxa baino ez badaude eta jokalari batek hartzen baditu, pila batean metatuko ditu hirurak ekorketa bat adierazteko; horrek 40 tanto emango dizkio. Ondoren, bere fitxa bat jarriko du ahoz gora mahai gainean.

Jokalari batek kale egiten badu bi edo hiru fitxen konbinazio bat hartzen, bere aurkariak har ditzake; azkenak, ondoren, fitxa bat jarriko du ahoz gora mahaian.

Partida bukatuko da jokalari bat fitxarik gabe geratzen denean. Orduan egingo da tantoen zenbaketa, eta tanto gehien lortu dituena izango da irabazlea.

 

K’ap t’ai shap (Hamarrak biltzen)

Estatu Batuetako txinatarren joko gustukoena da.

Jokalari askok har dezakete parte eta dominoen behar adina bilduma erabiltzen dira.

Fitxak nahasten dira eta bost fitxako zutabeen ilara batean kokatzen dira.

Partidaren hasieran, jokalariek apustu berdinak egiten dituzte kutxa batean. Apustuen ehuneko 5a etxerako da eta gainerakoa irabazleak eramango du.

Zoriz aukeratzen da nagusia: jokalari batek lau dado jaurtitzen ditu godalet baten azpian eta, erlojuaren orratzen kontra, hasten da jokalariak zenbatzen, egokitzen zaion jokalaria izango da nagusia.

Zutabeen ilararen mutur batetik hasita, hirugarren zutabeko goiko fitxa eta, hortik aurrera, txandakako zutabeetako goiko fitxak, jokalari kopurua baino bat gutxiago izan arte, hartzen dira eta ilararen beste muturrean pilatzen dira.

Nagusiak lehenengo bi zutabeetako fitxak hartuko ditu, guztira hamar. Bere eskuineko jokalariak hurrengo bi zutabeetako fitxak hartuko ditu, guztira bederatzi. Gainerako jokalariek berdin egingo dute, bederatzi fitxa hartuz.

Nagusiak ez badu esku irabazlerik, fitxa bat utziko du mahai gainean ahoz gora.

Eskuineko hurrengo jokalariak utzitako fitxa har dezake esku irabazle bat osatzeko edo bere eskuko fitxa batekin trukatzeko, eskuko hori mahaian utziz. Ondoren, ilarako fitxa bat hartuko du; ez badu esku irabazlerik osatzen, mahai gainean utz dezake edo gorde eta eskuko bat utzi mahaian.

Hirugarren jokalariak mahaiko fitxetako bat har dezake eta ilarako fitxa bat hartuko du.

Horrela segituko dute jokalariek, baten batek esku irabazle bat osatu arte.

Esku irabazlea osatzen da bi fitxa berdin-berdinen bikote batekin eta bi fitxaren puntuen batura hamar edo hamarraren multiplo bat osatuz lortzen diren lau bikoterekin.

[4-2] fitxaren puntuek hiru balio dute 10 lortzeko.

Irabazleak apustu guztiak jasoko ditu.

 

Tjak ma tcho ki (Bikoteak egiten)

Txinan eta Korean jokatutako jokoa da.

Bi, hiru edo lau jokalarik hartzen dute parte eta dominoen bilduma bat erabiltzen da.

Helburua hiru bikote osatzea da. Serie zibileko fitxak bikoizturik daudenez, bi fitxa berdinek osatuko dute bikote bat; serie militarrean, ordea, hauek izango dira bikoteak: [6-3] eta [5-4], [6-2] eta [5-3], [5-2] eta [4-3], [4-1] eta [3-2] eta, azkenik, goren izeneko [4-2] eta [2-1] bikotea.

Zoriz aukeratzen da nagusia: fitxak ahoz behera jarrita nahasiko dira; jokalariek fitxa bana hartuko dute; puntu gehien dituen fitxa hartu duena izango da nagusia.

Fitxak berriro nahasten dira.

Nagusiak sei fitxa hartuko ditu eta gainerakoek bosna fitxa. Fitxak ikusi baino lehen egin behar dira apustuak.

Nagusiak hartu dituen fitxekin bikoteren bat osa dezakeen begiratuko du. Bikotea osatzen badu, ahoz gora jarriko du eta beste fitxa bat utziko du mahai gainean ahoz gora. Ezin badu bikoterik osatu, fitxa bat utziko du mahai gainean ahoz gora.

Hurrengo jokalariak utzitako fitxa har dezake bikote bat osatzen badu. Bestela, banatu gabeko fitxa bat hartuko du; bikote bat osa badezake, agerian utziko du eta fitxa bat utziko du mahai gainean ahoz gora. Ezin badu bikotea osatu, fitxa bat utziko du mahai gainean ahoz gora.

Horrela segituko dute jokalari batek hiru bikoteak osatu arte edo fitxa guztiak bukatu arte. Azken kasu horretan, mahai gainean utzitako fitxak ahoz behera jarri eta nahasiko dira; ondoren, jokoak jarraituko du.

Osatzen den hirugarren bikotea ezin da osatu [6-6] fitxarekin.

Hirugarren bikotea geratzen ziren fitxekin osatzen bada, jokalariek irabazleari apustua ordainduko diote. Hirugarren bikotea aurreko jokalariak utzitako fitxarekin osatzen bada, horrek baino ez dio irabazleari ordainduko bere apustua.

Hainbat txandatan joka daiteke, txanda bakoitzean lortutako bikoteen puntuak batuz; puntu gehien lortzen dituena da irabazlea.

Beste aldaera batzuk daude: bikoteak fitxa berdin-berdinekin osa daitezke, edo bi fitxen puntuekin 12 batuz, edo ondoz-ondoko bikoteak ([3-3] eta [4-4]), edo aukera desberdinak kontuan hartuz.

Korearrek serie militarreko fitxekin bikote hauek osatzen dituzte: [6-3] eta [6-2], [5-4] eta [2-1], [5-3] eta [5-2], [4-3] eta [4-2] eta [4-1] eta [3-2].

 

Tiān jiŭ edo t’ienkiu (kantoneraz tien gow) (Zerua eta bederatziak)

Lau jokalarirentzako altxaldi-joko bat da, eta bi serietan banatutako 32 domino txinatarren sorta bakarra erabiltzen du. Jokoaren izena serie bakoitzeko karta altuenen izenetatik dator. Jokalari bakoitzak zortzi karta hartzen ditu; banaka edo taldeka joka daitezke; azken altxaldia irabaztea da helburua.

Apustu-joko bat da, Txinako joko gehienak bezala. Jokalariak diruarekin hasten dira eta dirua eskuz aldatzen da puntuazioen arabera.

Dado batekin jokalari bat aukeratzen da lehen eskuko bankaria izateko. Bankariak markatzaile bat jarriko du mahaian bere aurrean.

Bankariak kartak nahasiko ditu eta jokalari bakoitzari zortzi karta banatuko dizkio. Bankaria hasiko da eskuko lehen altxaldian karta botatzen. Hortik aurrera, altxaldiaren irabazlea hasiko da hurrengo altxaldian. Esku baten azken altxaldiaren irabazlea izango da hurrengo eskuko bankaria.

 

Bere txandan jokalari batek, altxaldia hasteko, hau bota dezake:

1. Karta bakar bat

2. Bi karta (bo)

3. Hiru karta (hirukotea)

4. Lau karta (laukotea)

Beste jokalariek karta kopuru bera jokatuko dute, eta hori altxaldi bat da. Edozein karta joka daiteke, baina jokalari baten kartak(ek) ez badu(te) une horretan mahaian dagoen karta, pare, hirukote edo laukote altuena gainditzen, buruz behera utzi beharko ditu baztertutako kartak gisa. Horrek igartze-elementu bat sartzen du jokoan, ezin baitira kartak ondo kontatu. Jokalari baten kartak(ek) une horretan mahaian dagoen karta, pare, hirukote edo laukote altuena gaindi badezake(te), buruz gora utzi daite(z)ke eta karta, pare, hirukote edo laukote altuena bihurtu. Lau jokalariek jokatu ondoren, karta, pare, hirukote edo laukotea altuena jokatu duen jokalariak altxaldia irabaziko du.

Karten maila eta seriea

Txinako domino bateko kartak bi serietan banatzen dira, zibila eta militarra.

Serie zibila

Serie zibileko karta bakoitzaren bi kopia daude, eta karta berdinak maila berekoak dira. Ohartzekoa da karta bikoitz guztiak zibilak direla. Taula honetan, serie zibila altuenetik baxuenera sailkatuta dago:

Karta	Kartaren izena
[6-6]	zerua
[1-1]	lurra
[4-4]	gizona
[3-1]	antzara
[5-5]	aran-lorea
[3-3]	hiru bikoitza
[2-2]	taula
[6-5]	aizkora
[6-4]	zatiketa
[6-1]	hanka luzeko zazpia
[5-1]	buru handiko seia

Serie militarra

Bakoitzetik karta bakarra dago, baina puntu kopuru osoan oinarritutako bikoteak osatzen dituzte. Karta bakarren arabera:

[6-3] eta [5-4]	gow – bederatziak (bi kartak maila beean)
[6-2] eta [5-3]	bart – zortziak (bi kartak maila beean)
[5-2] eta [4-3]	txut – zazpiak (bi kartak maila beean)
[4-2]	lok – sei edo sei handia
[4-1] eta [3-2]	ng – bostak (bi kartak maila beean)
[2-1]	sam – hiru edo hiru txikia

Bestalde, [2-1] eta [4-2] kartek gee joon izeneko bikote berezi bat osatzen dute.

Altxaldiak

Karta bakarreko altxaldiak

Karta batek beste karta bat gainditzen du

1. serie berekoak badira, zibila edo militarra, eta

2. lehen kartak altuagoa bada serie horren hierarkian (zibila edo militarra).

Berdinketarik gertatuz gero, lehenago jokatutako kartak irabaziko du.

Horrela, altxaldi batean, jokalari baten karta une horretan mahaian dagoen karta altuenaren berdina edo txikiagoa bada, buruz behera bota behar da. Era berean, jokalariaren karta mahaiko lehen kartaren seriekoa ez bada, buruz behera bota behar da.

Bi kartako altxaldiak

Bikoteak taula honetan ageri den moduan sailkatzen dira, pái gow eta beste joko batzuen eskema berari jarraituz. Bi kartak bateratutzat jotzen dira. Bikote bat bi karta zibil, bi karta militar edo nahasia (karta zibil bat eta karta militar bat) izan daiteke. Errenkada berean dauden konbinazioak maila berekoak dira.

bikote zibila		bikote militarra		bikote nahasia
bikotea	izena	bikotea	izena	bikoteak
[4-2] eta [2-1]	gorena
[6-6] eta [6-6]	zerua	[6-3] eta [5-4]	jaap gow bederatzi nahasiak	[6-6] eta [6-3]	[6-3] eta [5-4]
[1-1] eta [1-1]	lurra	[6-2] eta [5-3]	jaap bart zortzi nahasiak	[1-1] eta [6-2]	[1-1] eta [5-3]
[4-4] eta [4-4]	gizona	[5-2] eta [4-3]	jaap txut zazpi nahasiak	[4-4] eta [5-2]	[4-4] eta [4-3]
[3-1] eta [3-1]	antzara	[4-1] eta [3-2]	jaap ng bost nahasiak	[3-1] eta [4-1]	[3-1] eta [3-2]
[5-5] eta [5-5]	lorea
[3-3] eta [3-3]	luzea
[2-2] eta [2-2]	taula
[6-5] eta [6-5]	aizkora
[6-4] eta [6-4]	zatiketa
[6-1] eta [6-1]	hanka luzeko zazpia
[5-1] eta [5-1]	buru handiko seia

Aurrekoan bezala, bikote batek beste bikote bat gainditzen du:

1. konbinazio berekoak badira (biak zibilak, biak militarrak edo nahasia), eta

2. lehen bikoteko kartek bigarrenekoak gainditu badituzte.

Adibidez, serie zibileko zeruen bikote batek ([6-6] eta [6-6]) lurren bikote bat ([1-1] eta [1-1]) gainditzen du, baina ez serie militarreko zazpien bikote bat ([5-2] eta [4-3]), ez eta antzararen eta bosten bikote nahasi bat ([3-1] eta [4-1]) ere, horiek lehenago jokatu badira. Gizonaren eta zazpien bikote nahasi batek ([4-4] eta [5-2]) antzararen eta bosten bikote nahasi bat ([3-1] eta [4-1]) gainditzen du, baina horietako bat ere ez du serie zibileko aran-loreen bikoteak ([5-5] eta [5-5]) gaindituko.

Kartak uztean, ez da derrigorrez mahaian utzi den lehen bikotearen serieari bereko bikoteak utzi behar, ezta bikote bat utzi behar ere. Nahi dituzun bi kartak utz ditzakezu.

Bikote berezia

Bikote berezi bat dago, gee joon (goren) ([4-2] eta [2-1]). Bikote hori ez da serie militarreko bikotetzat hartzen, nahiz eta bi kartak serie horretakoak izan. Ezerk ez du gainditzen, eta ezin du ezer gainditu. Horrela, uzten den lehena bada, beti irabaziko du, ezerk ez baitu gainditzen; baina mahaian utzitako beste bikote baten aurka jokatzen bada, beti baztertuko da, ez baitu ezer gainditzen.

Hirukoteak eta laukoteak

Altxaldia hasteko, hiru edo lau kartako konbinazio bat utz daiteke mahaian. Konbinazio horiek honela osa daitezke:

1. zeruak eta bederatziak

2. lurrak eta zortziak

3. gizonak eta zazpiak

4. antzarak eta bostak

Adibidez, bi zeruek eta bederatzi batek hirukote bat osatzen dute, eta bi lurrek eta bi zortziek laukote bat osatzen dute. Ezin da, altxaldia hasteko, beste konbinaziorik mahaian utzi, lehenago zehaztutako laukoteez gain.

Hirukote edo laukote batek beste hirukote edo laukote bat gainditzeko arauak bikoteenak berberak dira; hirukote edo laukote batek hirukote edo laukote bat gaindituko du, baldin eta:

1. kartak serie berekoak badira, eta

2. lehenengo hirukote edo laukoteko karta bakoitzak dagokion karta gainditzen badu bigarren hirukote edo laukotean.

Edozein laukote bi karta zibilek eta bi karta militarrek osatzen dutenez, serieak bat etortzea ez da arazoa.

Adibidez, hiru zeruk eta bederatzi batek ([6-6], [6-6] eta [6-3] edo [5-4]) bi lurrez eta zortzi batez osatutako hirukote bat ([1-1], [1-1] eta [6-2] edo [5-3]) gaindi dezakete, baina ez bi zortzik eta lur batek osatutako hirukotea ([6-2], [5-3] eta [1-1]), serieak ez datozelako bat. Izan ere, bikoteak bi kartaren multzotzat har daitezke, bikote gorenarentzat izan ezik, klase bat baita berez.

Berriro ere, edozein altxalditan, ez zaie derrigorrez lehen karten serieei lotu behar, eta nahi diren kartak utz daitezke.

Puntuazioa

Txinatar joko askotan bezala, puntuazioa hobeto egiten da fitxekin. Esku bateko azken altxaldiaren irabazlea bankari berria da eta esku horretako irabazle gisa hartzen da, helburu erreal bakarra dirua irabaztea da ere. Gainerako jokalari guztiek bankariari ordainduko diote edo bankariak ordainduko die.

Eskua jokatutakoan, altxaldiak lau kartako pilatan biltzen dira. Hala, hirukote bat irabaziz gero, hamabi karta lortuko lirateke, eta altxaldiaren irabazleak lau kartako hiru pilatan jarriko lituzke bere aurrean. Irabazle ez den bakoitzak haren aurreko pila kopurua kontatzen du orain, eta lau balioarekin alderatzen du. Jokalaria horren azpian badago, aldea eskuko irabazleari ordaindu dio. Horren gainean badago, irabazleak aldea ordainduko dio. Beraz, jokalari batek altxaldi hirukoitz bakarra irabazten badu eta ez bada eskuaren azken altxaldia, galtzailea izango da hiru zutaberekin eta 4 - 3 = 1 puntu ordainduko lioke.

Kasu berezi gisa, zutaberik (altxaldirik gabe) ez duen edonork bost puntu ordainduko ditu, lau punturen ordez.

Bankari bikoitzaren araua

Bankariak beste jokalariei egindako edo beste jokalariengandik jasotako ordainketak bikoiztu egiten dira.

Adibidez, uneko bankariak pila bakarra irabazten badu, 3×2 = 6 puntu ordainduko dio irabazleari (bankari berriari).

Hona hemen Hong Kongeko aldaera bat: bankariak irabazten duenean, ordainketak elkarren segidako garaipenen kopuruarekin biderkatzen dira. Beraz, bankari berriak bigarren aldiz irabazten badu, parearen azpiko altxaldi bakoitzeko 4 puntu ordainduko dizkiote beste jokalariek truke (altxaldiak × bankari bikoitza × bigarren garaipena). Gero, hirugarren aldiz irabazten badu, ordainketa guztiak hirukoiztuko lituzke (6 puntu altxaldi bakoitzeko), eta laugarren garaipenean laukoiztu egingo lirateke, eta horrela hurrenez hurren. Bankariak fitxa kopuru egokia pila dezake aldean, jarraian zenbat garaipen dituen adierazteko.

Altxaldien ordainketak

Ordainketa horiek eskuan zehar egiten dira. Eskuaren bukaerako ordainketei gehitzen zaizkie. Kontuan izan bankari bikoitzaren araua hemen ere aplikatzen dela.

Gee joon (goren) jokatuz irabazitako edozein altxaldik berehala jasotzen ditu beste jokalarien bina puntu, bikotea jokatu bezain laster. Gogoratu gee joonek lehena izan behar duela irabazteko, gorenak ez baitu inongo bikoterik gainditzen. Bankari bikoitzaren araua dela-eta, gee joonek uneko bankariaren lau puntu jasoko lituzke, eta gee joon bankariak jokatu badu, beste guztien launa puntu jasoko lituzke.

Laukote baten altxaldia irabazten duen jokalariak jokalari bakoitzaren lau puntu jasotzen ditu berehala. Beste behin ere, bankari bikoitzaren araua aplikatzen da; beraz, lau punturen multiploa jaso edo ordainduko luke.

Arau bereziak

Heriotza goiztiarraren araua

Heriotza goiztiarraren arauak jokoa aldatu egiten du, eta oso garrantzitsua da estrategiari dagokionez. Gainerako arau guztiek ordainketari bakarrik eragiten diote, eta, alde horretatik, arrisku handiagoak edo txikiagoak hartu nahi dituzten jokalariei eragiten diete, baina ez jokoari zuzenean.

Jokalariek zazpina karta jokatu badituzte. azken altxaldia karta bakarren altxaldi bat izan dadin, lehenengo zazpi kartekin altxaldirik irabazi ez duen edozein jokalarik berehala galduko du azken altxaldia. Jokalari horien azken kartak berehala utziko dira buruz behera, edozein direla ere, eta zorigaiztoko jokalari horiek, altxaldirik gabe, bost puntu ordainduko dizkiote irabazten duenari.

Azken altxaldiaren saria

Eskuaren bukaerako ordainketa (baina ez altxaldikako ordainketak) bikoiztu egiten da guztientzat, baldin eta azken altxaldia honela irabazten badira:

1. Edozein laukote

2. Gee joon (bikote gorena)

3. Hiru txikiaren karta bakarra (serie militarreko karta txikiena)

Kontuan izan 1. eta 2. kasuetan altxaldiko ordainketak daudela (bikoiztu gabe), eskuaren bukaerako ordainketa bikoiztuez gain.

Erregela hori bankari bikoitzaren arauari gehitzen zaio; beraz, bankariak eskuaren bukaerako ordainketa guztiak laukoiztuta izango lituzke.

Joko osoaren saria

Jokalariren batek zortzi altxaldiak irabazten baditu (heriotza goiztiarraren araua zentzuz erabiltzeagatik edo benetako indar gordinagatik izan daiteke hori), eskuaren bukaerako ordainketak ere bikoiztu egiten dira. Bere azken altxaldia arestian aipatutako altxaldi saridun bat bada, bi bikoizketak aplikatzen dira eta, beraz, eskuaren bukaerako ordainketak laukoiztu egingo dira (edo zortzi aldiz bankariak irabazten badu).

Salbuespen bat dago, leku guztietan onartzen ez dena, baina estrategiari eragiten diona. Salbuespena da bankariak ez duela joko osoaren saria lortzen, baldin eta lehen altxaldian bere begietatik ikusita gaindiezina den karta edo konbinazio bat uzten badu.

Hori ez da ematen duen bezain sinplea.

1. Zeru bakarra: [6-6]

2. Zeru-9 bikote bat: [6-6], [5-4]

3. Gee joon: [2-1], [4-2]

gaindiezinak dira altxaldiaren mahaian utzitako lehen kartak badira.

Bestalde, [1-1], [1-1] bikotea ere gaindiezina da jokalariak [6-6] karta badu; [1-1] bakarra ere gaindiezina da jokalariak [6-6] biak baditu. Baina, jokalari batek [6-6] ez badu, [1-1], [1-1] bikotea ez da bere begietan gaindiezina, nahiz eta inork ez gainditu, beste jokalarietako batek [6-6] biak izateko arriskua baitzegoen.

Sei handiak hiru txikia harrapatzeko saria

Arau honek are arrisku handiagoa dakar hiru txikia azken altxaldirako gordetzen bada, azken altxaldiaren sari bikoitza eskuratzeko asmoz.

Azken altxaldia karta bakarreko altxaldia bada, eta hiru txikiak gidatzen badu ([2-1] serie militarreko karta txikiena, baita bikote gorenaren erdi txikiena ere), eta beste jokalari batek sei handiarekin ([4-2] bikote gorenaren erdi handiena) irabazten badu (bankari berria bihurtuko dena), eskuaren bukaerako ordainketa guztiak ohiko moduan kalkulatuko dira (bikoiztu gabe, bankariarentzat izan ezik), baina hiru txikiarekin eta sei handiarekin zerikusirik ez duten beste bi jokalariek sei handia duen jokalariari egin behar dioten ordainketa oro hiru txikia duen jokalariak egingo ditu, haien ordez. Hala, hiru txikia duen jokalariak galera handia izango luke, eta beste bi jokalariei mesede egingo lieke; sei handia duen jokalariak, berriz, ez luke gehiago irabaziko.

Puntu gorrien talde bat

Arau hauek ez dira erabiltzen leku guztietan. Jokalari bati puntu gorri bat zehazki duen eskua banatzen badiote (beste puntu guztiak beltzak izanik), hark berehala irabaziko du eskua. Haren irabaziak altxaldi guztiak irabazi izan balitu bezala kalkulatzen dira. Horrek joko osoaren saria emango dio, baina ez azken altxaldiaren saria, ez baita altxaldirik jokatu. Kontuan izan ezin dela jokalari batek baino gehiagok puntu gorri bakarra izan. Puntu gorririk gabeko 13 karta baino ez daude; beraz, jokalari batek bakarrik izan ditzake horietako zazpi.

Estrategia

Azken altxaldiaren irabazleak ia beti diru gehiago irabazten du eta, beraz, esku gehienetan, helburua azken altxaldia irabaztea da. Heriotza goiztiarraren araua dela-eta, hori lortzeko beharrezkoa da lehenengo zazpi altxaldietako bat behintzat irabaztea.

Bankari bikoitzaren araua dela-eta, bankari batzuek babestuta jokatu eta, lehen abantaila dutenean, bere altxaldi irabazle segur guztiak kobratu nahi dituzte. Horrek asko murrizten du haren irabazteko aukera, baina haren galera mugatzen du.

Azken altxaldia ez bada karta bakarrekoa, heriotza goiztiarraren araua ezin da aplikatu. Horrek esan nahi du jokalari guztiak azken altxaldiagatik lehiatzen direla eta irabazteko hautagai direla. Batzuetan, komenentziako adiskideak ager daitezke sortzeko.

Ez pentsa heriotza goiztiarrak arraroak direnik. Jokalari onekin, hiru eskuetatik batek heriotza goiztiar bat edo gehiago izango dituela.

 

Moneta-kartak

Hona hemen dong guan pài karta-sortarekin joka daitekeen joko bat.

Quán duì (bikoteak osatzen)

Dong guan pài karten lau sorta erabiltzen dira. Dong guan pài kartek hiru serie dituzte, ben/wen, suo eta wan; serie bakoitzak bederatzi karta ditu; ondoren, hiru karta berezi daude: da hong gorri handia, xiao hong gorri txikia eta ba shu zortzi sorta. Karta guztiak lau aldiz daude errepikaturik, guztira, 120 karta.

Gehienez sei jokalarik har dezakete parte.

Apustuak adosten dira esku bakoitzean.

Bi bikote mota osa daitezke:

- duì karta berdinen bikotea eta

- ka zenbaki bereko eta serie desberdinetako bikoteak; karta berezi desberdinen bikoteak; edo karta bereziak batekotzat hartzen dira eta serieen batekoekin osatzen dituzte bikoteak.

Helburua zortzi bikotez osatutako 16 kartako esku bat biltzea da.

Kartak nahasi eta pikatzen dira. Gaineko lehen sei kartak banatzailearentzat dira eta banaketa erlojuaren kontra segitzen da jokalariei bosna karta banatzen, banatzaileak 16 eta gainerakoek 15 karta izan arte. Soberako kartak ahoz behera utziko dira pila batean, pixka zabalduta, mahai gainean.

Jokoa erlojuaren kontra jokatzen da; baina, kasu batzuetan, jokalari batek beste batek utzitako karta bat har dezake bere txandatik kanpo. Orduan, txandak jauzi egiten du eta karta hartu duen jokalaritik segitzen du.

Banatzailea hasten da karta bat ahoz gora uzten; harrezkero, jokalariek bere txanda bukatuko dute era berdinean. Utzitako kartak agerian geratuko dira mahai gainean; baina, utzi den azkeneko karta baino ezin da hartu.

Karta hori hartzeko lehentasuna hau da:

1. edozein jokalarik zortzi bikoteko eskua osatzeko, partida irabaziz; bi jokalarik nahi badute utzitako karta esku bat osatzeko, karta utzi duen jokalariaren eskuinetik lehenak izango du lehentasuna.

2. karta berdina duen edozein jokalarik duì bat osatzeko; bi jokalarik nahi badute utzitako karta duì bat osatzeko, karta utzi duen jokalariaren eskuinetik lehenak izango du lehentasuna.

3. karta utzi duenaren eskuinean dagoen jokalariak, inork ezin badu erabili.

Bi jokalarik nahi badute utzitako karta, batak esku bat osatzeko eta besteak duì bat osatzeko, eskua osatzeko erabiliko duen jokalariak izango du lehentasuna.

Jokalari batek utzitako karta bat bikote berdina, duì, osatzeko hartzen duenean, bikotea mahai gainean utzi behar du ahoz gora bere aurrean eta beste karta bat utzi behar du mahaian. Horren eskuineko jokalariak segituko du jokatzen.

Jokalariek ez badute nahi utzitako karta esku bat edo duì bat osatzeko, eskuineko jokalariak bi aukerak izango ditu, utzitako karta hartu edo pilako goiko karta hartu; bi kasuetan, kartak bere eskua osatuko du eta, ondoren, bere karta bat utzi beharko du mahaian.

Partida irabaziko du zortzi bikoteko eskua lehenago osatzen duen jokalariak; orduan, gainerako jokalarien apustuak jasoko ditu. Zortzi bikoteak duì badira, apustuen bikoitza jasoko du, hori baita quán duì egitea.

Jokalari batek duì-z eta ka-z osatutako zortzi bikoteko eskua badu, ez du zertan garaipena aldarrikatu; aldiz, jokatzen segi dezake quán duì bat lortzeko esperoan. Hori ezin da egin utzitako karta bat eskatzen denean zortzi bikoteko eskua azkeneko ka batekin osatzeko; orduan, eskua erakutsi beharko da. Ondorioz, apustu bakunak irabaziko ditu.

Irabazleak kartak banatuko ditu hurrengo eskuan.

Ez dago argi zer gertatzen den pilako karta guztiak hartzen direnean inork irabazi gabe. Pentsa liteke eskua berdinketan bukatzen dela eta banatzaile berak banatuko ditu kartak. Baina pentsa liteke ere mahaian utzitako kartak nahasi eta pila berri bat osatzen dela, eta horrela segi litekeela.

 

Xake-kartak

Hona hemen Wei-Hwa Huang-ek eman dituen si sè pái jokoaren arauak.

Si sè pái

Karta-sortak 117 karta ditu, zazpi karta serie bakoitzeko, launa aldiz errepikatuta, eta bost karta berezi. Serieen koloreak berde (B), zuria (Z), horia (H) eta gorria (G). Karten hierarkia hau da: jenerala (K), kontseilaria (A), ministro/elefantea (E), orga (R), zaldia (H), kanoia (C), peoia (P) (laburdurak Txinako xakean erabilitakoak dira).

Serie horiak eta gorriak xiangqiko pieza gorrien karaktereak daramatzate. Serie berdeak eta zuriak, aldiz, pieza beltzenak daramatzate.

Jokoaren helburua eskuko kartak konbinatzea da. Zortzi konbinazio daude lau multzotan antolatuta:

Karta bateko konbinazioa: Karta bakar hori jeneral bat edo karta berezi bat denean.

Bikotea: bi karta berdinez, kolorez zein mailaz, osatutako bikotea.

Hirukotea: lau hirukote mota daude:

Aginte-taldea: serie bereko jenerala, kontseilaria eta elefantea.

Eremu-taldea: serie bereko orga, zaldia eta kanoia.

Hirukoitza: hiru karta berdin, kolore zein mailaz.

Hiru peoiren taldea: hiru serie desberdinetako hiru peoi.

Laukotea: bi laukote mota daude:

Laukoitza: lau karta berdin, kolore zein mailaz.

Lau peoien taldea: lau serieetako lau peoiak.

Oharra: Karta bereziak karta bateko konbinazioetan baino ezin dira erabili.

Esku irabazleak 21 karta ditu.

Hasiera

Bi, hiru edo lau jokalarirentzako jokoa da. Hortik aurrera, baita lau jokalarirekin ere, ez dago karta nahikorik jokatzeko; orduan, edo esku irabazlea murrizten da edo karta-sorta bat baino gehiago erabiltzen da.

Karten banatzailea zoriz aukeratzen da. Hurrengo eskuetan, banatzailea manten daiteke eskua irabazi badu edo haren eskuineko jokalariari egokituko zaio.

Banatzaileak kartak nahasiko ditu eta 20na karta banatuko ditu. (Karta mota hauekin ez da horren erraza, eskuetatik erraz erortzen direlako. Oro har, aurreko jokoko kartak berrantolatu egiten dira mahaian, pixka bat mugitzen dira, eta ahoz gorako kartak ahoz behera jartzen dira. Arreta berezia jarri behar da prozesuan kartak ez makurtzeko. Orduan, banatzaileak pila txiki batean jasotzen ditu karta guztiak, sorta zenbait aldiz ebaki egiten ditu eta, gero, 5 multzotan sartzen ditu.)

Gainerako kartak pila batean jarriko dira hartzeko erdialdean, baina abaniko eran. Kartak mutur beretik hartuko dira beti.

Kartei eskuetan eustea zaila izaten da; hori dela-eta, jokalari batzuek eskuetan dituzten eta aldatu nahi ez dituzten konbinazioak mahai gainean uzten dituzte haien ondoan, ahoz behera.

Txandek urrats-segida hau izaten dute:

Karta bat hartu

Jokalariak pilako goiko karta hartu eta bere aurrean irauliko du, denek ikus dezaten. Jokalariak ez du karta bere eskuan hartzen.

Konbinatu

Jokalariak, nahi izanez gero, bere eskutik kartak atera ditzake, hartutako kartarekin konbinatzeko. Hiru karta arte atera ditzake; baldin eta hartutako kartak karta bateko konbinazioa sortzen badu, jokalariaren konbinaziotzat hartzen da. Konbinazioa ahoz gora uzten da mahaian. Jokalariak ezin ditu erabili bere eskuan ez dauden kartak konbinatzeko; zehazki, ezin ditu erabili aurretik erakutsitako kartak (baina eskuko konbinazioak hautsi edo erabil ditzake). Ezin ditu bere eskuan ez dauden kartak erabili.

Konbinazio bat egin ondoren, jokalari baten eskua konbinazioz beterik edo hutsik badago, jokalariak esan dezake irabazi duela, eta eskua erakutsiko du. Uneko eskua amaitu da eta eskua puntuatu egingo da (ikus behean).

Karta bat baztertu

Jokalariak pilatik hartutako karta konbinatzea erabakitzen badu, bere eskuko edozein karta bazter dezake. Ahoz gora jarriko du bere eskuineko aldean, jokalari guztiek ikus dezaten, bereziki bere eskuinaldeko jokalariak.

Jokalariak pilatik hartutako kartarekin konbinaziorik ez egitea erabakitzen badu edo ezin izan badu konbinaziorik egin, pilatik hartutako karta baztertu beharko du.

Praktikan, jeneralak eta karta bereziak ez dira inoiz baztertzen, eta arrazoizkoa da arau bat egitea esanez jeneralak eta karta bereziak ezin direla baztertu.

Karta bat baztertu ondoren, jokalari baten eskua konbinazioz beterik edo hutsik badago, jokalariak EZ du irabazi, 20 karta besterik ez baitu. Beste karta bat behar du irabazteko.

Gero, hurrengo jokalaria, eskuinean eserita, bere txanda hasiko da.

Urrats-segida hori alda dezaketen bi egoera daude: beste jokalari batek hartutako karta konbinatzea eta beste jokalari batek baztertutako karta konbinatzea. Aldaketa nahiko sinplea da; zenbait egoeratan, jokalari batek beste batek hartutako karta edo baztertutako karta eska dezake konbinatzeko. Orduan, txanda berehala aldatzen da karta eskatu duen jokalariarengana, zeinak karta bat konbinatu balu bezala jokatuko duen eta, gero, karta bat baztertuko duen. Orduan, txanda jokalari horren eskuinean dagoenari igaroko zaio. Horren ondorioz, tartean dauden jokalariek beren txanda gal dezakete, eta karta hartu duen jokalariak ere hartutako karta konbinatzeko aukera gal dezake.

Hauek dira lehentasunezko baldintzak txanda hartzeko. Gatazka dagoenean, baldintzen ordenak emango du lehentasuna. Kontuan izan, 1ean eta 4an ez dela beste jokalari batek hartutako karta lapurtzen, norberak hartutakoa erabili baizik.

1. Karta hartzen duen jokalariak irabazten badu, lehentasuna du karta konbinatzeko. Orduan, zhimo esan behar du.

2. Hartutako karta berehala irabazteko beharrezkoa bada, edozein konbinazio eginez, behar duen jokalariak hu esango du eta beste jokalariaren karta konbina dezake. Zenbait jokalarik hu esaten badute, txanda normalki etorriko litzaiokeen jokalariak lehentasuna izango du. Edozein jokalarik esan dezake hu.

3. Hartutako karta laukoitz bat osatzeko beharrezkoa bada (ez lau peoiren taldea), jokalariak gan esango du, eta beste jokalariaren karta konbinatu ahal izango du. Karta hirukoitz bat osatzeko beharrezkoa bada (ez hiru peoiren taldea), jokalariak pong esango du, eta beste jokalariaren karta konbinatu ahal izango du. Edozein jokalarik esan dezake gan edo pong.

4. Hartutako karta beharrezkoa bada talde bat (aginte-taldea, eremu-taldea, hiru peoiren taldea edo lau peoiren taldea) edo karta bateko konbinazioa osatzeko (hots, ez bikote bat), karta hori hartu duen jokalariak berak eska dezake.

5. Hartutako karta beharrezkoa bada talde bat (aginte-taldea, eremu-taldea, hiru peoiren taldea edo lau peoiren taldea), jokalari batek karta hori eska dezake aurreko jokalariak (eta beste inork ez) hartu edo baztertu badu karta hori. Jokalariak txi esan behar du.

Kontuan izan jokalari batek ezin duela beste jokalari batek hartutako edo baztertutako karta bat erabili karta bateko edo biko konbinazio bat osatzeko, irabazteko ez bada.

Protokoloa

Egokia da hartutako eta baztertutako kartak erakutsi bezain laster eskatzea.

Ez da egokia hartutako karta baten eskaera atzeratzea, hartzen duen jokalariak zer egingo duen ikusteko.

Ez da egokia hartutako karta eskatzeko jokalari baten lehentasuna ukatzea, baita jadanik konbinatu bada ere. Jokalari batek hartutako karta konbinatu beharko luke denek ikusteko aukera izan ondoren; baina besteok hala ez badute egiten, haien errua izango da.

Ez da egokia hartutako edo baztertutako karta bat eskatzea hurrengo karta hartu edo baztertu ondoren. (Hau da, atzerako eskaerarik ez.)

Puntuazioa

Esku irabazlea honela puntuatuko da:

Lau kartako konbinazio bakoitzak: 2 puntu.

Hiru kartako konbinazio bakoitzak: puntu 1.

Bi kartako konbinazio bakoitzak: punturik gabe.

Jeneral kartaren konbinazio bakoitzak: puntu 1.

Karta berezi bakoitzak: 3 puntu.

Baturaren egiaztatze on bat da kontuan hartzea puntu kopuru osoak bakoitia izan behar duela beti. Puntu kopurua bakoitia ez bada, ziur aski jokalariak karta bat falta du.

Oro har, puntuak moneta-unitate bihurtzen dira (adibidez, euroak) eta irabazleari galtzaileek ordaintzen diote (karta irabazlea baztertu duen jokalariak edo, karta pilatik hartua bada, jokalari guztiek kopuru hori ordaintzen dute). Karten eskaera okerrak ere zigor daitezke, eskatzaile okertuak guztiei ordainarazita.

Iturriak

Patxi Angulo Martin: Mundu zabaleko jokoak. Jokoen mundu zabala. Elhuyar, Usurbil, 1997.

Robert Charles Bell: Board and Table Games from Many Civilizations 1. Dover Publications, Inc., New York, 1960.

Stewart Culin: Chess and Playing-Cards. Arno Press, New York, 1976.

Jean-Marie Lhôte: Histoire des jeux de société. Flammarion, Paris, 1994.

Catherine Perry Hargrave: A History of Playing Cards. Dover Publications, Inc., New york, 2019.

Barajas de colección. Ediciones del Prado, Madril, 2004.

Eskuko arauak: Londji.

 

Joe Celko: https://www.pagat.com/tile/wdom/three_dozen.html (2021-07-19)

Joe Celko: https://www.pagat.com/domino/trick/tiengow.html (2021-07-19)

Wei-Hwa Huang: http://web.archive.org/web/20081210050742/www.ofb.net/~whuang/ugcs/gp/ssp/ (2021-07-19)

John McLeod: https://www.pagat.com/domino/draw/jjak-mat-chu-gi.html (2021-07-19)

John McLeod: https://www.pagat.com/rummy/quan_dui.html (2021-07-19)

Andreas Pollet: http://a_pollett.tripod.com/cards8.htm (2021-07-19)

William Henry Wilkinson: The American Anthropologist, Volume VIII, 1895. http://healthy.uwaterloo.ca/museum/Archives/Wilkinson/Wilkinson.html (2021-07-19)

7bello Cartagiocofilia italiana: http://www.7bellonline.it/base/Mazzi%20standard%207bello/Cina.htm (2021-07-19)