Japonian karta-sortak XVI. mendean sartu zituzten Portugalgo marinelek, Japoniara iritsi ziren lehen europarrak. Hortik omen dator japoniarrek kartei ematen dieten izena, karuta. Portugaldarrek 12 kartako lau seriez osatutako 48 kartako sorta eraman zuten ombre jokoan aritzeko. Hala ere, Japoniako goi-klasea karta-jokoen antzeko jokoetan lehenagotik aritzen ziren. Joko horietarako maskor margotuak erabiltzen zituzten; horietako bi uta awase eta kai ôi ziren. Ez ziren zorizko jokoak; maskorrak binaka konbinatu behar ziren irudien edo poemen arabera.

 

Thensō karta-sortak

Japonian bertan egindako lehen karta-sortak Thenshō aroan (1573-1591) izan zen. Orduan, Portugaldarren karten kopiak ziren eta thensō karuta zeritzoten. Serieak ôru (portugeseko ouros, txanponak), koppu (portugeseko copos, kopak), pau (portugeseko paus, bastoiak) eta isu (ezpatak hitzaren laburdura) ziren eta karta-sorta portugaldarraren egitura bera zuten: bederatzi karta zenbakidun eta sôta (txanka), kaba (zaldia) eta rei (erregea) izeneko hiru beltzak, portugaldar sota, cavaleiro eta rei izenen baliokide japoniarrak.

Ôru (urreak) serieko zenbakidun kartek zentroa gorriz eta beltzez margoturik zuten. Hurrengo mendeetan karta japoniarren diseinua gero eta estilizatuago hazi zen heinean, itxuraz txikiagoa zen xehetasun hori bihurtu zen mekuri ereduetan aurkitutako ôru serieen arteko lotura bisual nagusia, hau da, zirkulu tarte gorri eta beltzak.

Koppu (kopak) seriea aldatu egin zen; seguru asko, haren forma gaizki ulertu zuten Japoniako karta-egileek, izan ere, goiko alde gorriak ez zuen irudikatzen koparen barruko aldea, Europako ereduetan egiten duen bezala.

Isu (ezpatak) serieko zenbakidun kartak gorriz margotuta zeuden; harrigarria izan daiteke hori, Europako serieetan forma modernoaren arabera, ezpatak beti izaten baitira urdinak; baina lehenengo edizioetan kolore bat baino gehiago izaten zuten, gorria barne. Mekuri ereduek ere ezaugarri horri eutsi zioten eta oraindik gorriak dira.

Hau (bastoiak) serieko irudiak makila bezala interpretatu ziren, baina Japoniako bertsioan hozka gorriak zituzten kirtenean zehar, eta banbuzko zurtoinak iradokitzen zituzten.

Isu eta hau serietako zenbakidun karten irudiak erregulartasunez gurutzatzen ziren eta erronbo batez estaltzen ziren, antzinako eredu portugaldarrean aurkitu zegoen bezala, eta txankak emakumeak ziren. Ôru eta koppu serietan, txankek belo bat zuten.

Denborarekin karta portugaldarren serieen ikurrak estilizatu ziren eta beren jatorritik urrundu ziren. Baina, ezaugarri batek erakusten zuen bi karta moten arteko lotura: serieen batekoak herensugeak ziren.

Karta portugaldarrak eta thensō karuta gehien bereizten zituena haien tamaina eta karten lodiera zen. Badirudi portugaldarrek erabiltzen zituzten kartak higatzen zirenean, ertzak mozten zizkiotela. Hori izan daiteke arrazoi bat, japoniarrek kartak kopiatu zituztenean, karta txikiagoak egiteko. Beste arrazoi bat erabiltzeko errazagoak izatea da. Karta japoniarren lodierak eskuetan nahastea eragozten du; horregatik nahasi behar direnean, ahoz behera jartzen dira mahaian eta domino-fitxen antzera nahasten dira. Garai hartan egindako kartetatik bat baino ez da geratzen; orain Ômuta-ko Miike museoan dagoen errege urrea. Handik gertu, Kagoshima-n, sartu ziren lehen aldiz portugaldarrak.

Gehien jokatzen zen karta-jokoa altxaldi-joko motakoa zen, ombre jokoaren aldaera bat. Japoniarrek, 1633an, mendebalekiko harremanak eten zituztenean, kanpoko karta-sortak debekatu zituzten.

1648an thensō karutak ere debekatu ziren. Horrek, debeku-garaian ere kartetan jokatzea oso zabalduta zegoenez, eraman zuen karten diseinua aldatzera eta aldaerak ugaritzera. Diseinuren bat asko zabaltzen zenean, gobernuak debekatzen zuen eta diseinu berri bat sortzen zen. Diseinu horiei yomi karuta izena eman zitzaien hasiera batean, 1680ko hamarkadan ezaguna zen poch jokoaren antzeko joko ezagunaren yomi izenarekin.

 

Unsun karta-sortak

XVII. mendearen bigarren erdian, unsun karuta izeneko sorta agertu zen. Karta-sortaren izena sortan agertzen diren bi beltz bereziren izenetatik dator. Portugaldarren karta-sorten eskema bera ez ezik, iruditeria ere gordetzen zuten, baina guru (biribil, inguruan) izeneko serie berri bat eta komodinak zeuzkan eta serie bakoitzak hamabost karta zituen: 1-9 zenbakidun kartak, zaldia, erregea, erregina, sun eta un izeneko kartak eta herensugeak. Hau da, herensugeak eta batekoak bereizten ziren. Hau zen unsun karuta sorten banaketa:

Serieak	ôru	koppu	hau	isu	guru
Zenbakidun kartak	1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
Beltzak (behetik gora)	kaba (zaldia)
	rei (erregea)
	sôta (erregina)
	sun (beltz berria)
	un (beltz berria)
	robai (herensugea, beltza edo komodina)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ez da baztertu behar, hala ere, herbeheretarren eragina, garai hartan harremanetan baitzeuden japoniarrekin, bost serieko sortak ezagutzen zituztelako eta emakumezko bat agertu zelako lehen aldiz, eta hori ez zen agertzen sorta portugaldarrean. XVII. mendean Europan oso zabalduta zegoen tarotaren eragina ere kontuan hartzekoa da.

Gainera, tenshô karuta eta unsun karuta sortak altxaldi-jokoetan aritzeko erabili ziren, Europan tarotekin eta ehiza-karten sortekin jokatutakoen antzera. Joko haiek ziurrenik jende arruntak Portugalgo eta Espainiako sortekin jokatutako ohiko zorizko jokoak baino konplexuagoak ziren.

XVIII. mendean, Meiwa, An'ei eta Tenmei (1764–1789 gutxi gorabehera) garaietan, beste joko-eskema bat sortu zen, eta haren aldaerei mekuri (kartari buelta eman) izena eman zitzaien. Joko horiek ere 48 kartako sortak erabiltzen zituzten, 12 kartako lau serie, portugaldarren karten balio eta beltz berberekin, nahiz eta serieen sinboloak eta irudiak nabarmen estilizatu ziren, batekoak eta beltzak ia ezkutuan margo beltz eta gorrizko trazu gogorren atzean. Emaitza eskualdez eskualde itxura desberdina izan zen, baina konstantea barruti berean; horrek eskualde-aldaera batzuk sortu zituen, berdinak osaeran, baina grafikoki desberdinak.

Mekuri jokoak yomiren lekua hartu zuen. Hain ezagun egin zen ezen yomi karutari mekuri karuta izena eman ziotela. Kartak, maiz, apustuetarako erabiltzen zirenez, 1790 inguruan debekatu ziren, Kansei aroan. Orduan, kabu izeneko karta-sorta berri batek hartu zuen bere lekua. Kabu sortak 40 edo 48 karta zituen: serie bakarreko lau kopia, mekuri eredutik hartua. Kabuk, zorizko jokoa izateaz gain, nazioarteko kasino-jokoen (baccarat, adibidez) antzeko arauak ditu. Baina luze baino lehen hori ere debekatu zuten.

Debekuek ez zien jokalari japoniarrei jokatzea eragotzi: dôsai karuta eta mubeyama karuta izeneko karta-sortak haurrekin jolasean ari zirenak, hau da, iroha karuta eta uta karuta, hurrenez hurren, imitatzeko sortu ziren, ikuskatzaileak engainatzeko asmoz, karta-sorta horien erabilera baimenduta baitzegoen.

Jokalari batzuk konturatu ziren karten diseinua aldatu behar zutela, debekua ekiditeko, alde batetik, eta bertako kultura-tradizioari atxikitzeko, bestetik. Sentimendu horrek jokoen patroi zaharrak berpiztu zituen: XIX. mendearen lehen erdian, lore-kartak edo hana karuta izeneko taldea sortu zen (geroago hanafuda izenekoa). Sorta horiek, artean, 48 kartaz eginak zeuden, serieetan banatuak, mekuri eta kabu jokoetarako erabilitakoak bezalakoak, baina haien irudiak —Japoniako lehen maskorren jokoak gogorarazten zituzten lore eta animalia tradizionalak—, hain desberdinak ziren Portugaldik ekarritako kartetatik, non mozorro eraginkorra erakutsi baitzuten gobernu-zentsore zorrotzentzat.

Hala ere, serie bakarreko sortak inoiz ez ziren guztiz utzi, eta XIX. mendearen amaieran talde horretako tehonbiki izeneko aldaera zabaldu zen.

1885ean, Meiji aroan, agintariek onartu egin zituzten joko-kartak.

 

Mekuri karta-sortak

 

XVIII. mendean garatu ziren karta-joko batzuen izena da mekuri. Tenshō karuta goiztiarraren berdin-berdina zen karta-sorta batekin jokatu ziren. Tenshō karuta karta japoniarren lehen aldaera zen, XVI. mendearen erdialdean Portugalgo eredu estandarraren arabera moldatua.

Mekuri jokoak orain desagertuta daudenez, eredu talde honi 4 serieko kartak ere esaten zaio. Izan ere, eredu horiek hamabi kartako lau serie dituzte, horietako hamar zenbakidun kartak dira eta beste hiru beltzak. Bere konposizioaz gain, serieen sinboloak eta izenak ere karta portugaldarrekin lotuta daude.

Mekuri karten serieak ôru (urreak), koppu (kopak), isu (ezpatak) eta hau (bastoiak) dira. Mekuri eredu gehienek badute beste karta bat ere: oni-fuda (ogro karta). Haren pertsonaiak, askotan, kin-fuda (urrezko karta) zioen ohar txiki bat eramaten zuen buruaren gainetik; berez, azken hori da kartaren izen egokia.

Mekuri ereduak XVIII. mendean sortu ziren, aurreko karta-jokoei buruz (unsun karuta eta tenshō karuta) zenbait debeku eman ondoren, tokiko agintariek jokoarekiko jarrera zorrotza zutelako, batez ere atzerriko kartekin. Eredu horiek karten itxura ezkutatzeko helburu nagusiarekin sortu zirenez, debeku gehigarri bat saihesteko asmoz, irudiak mozorrotuta samar agertu ziren, jatorrizko xehetasun asko ezkutatuz.

Horren ondorioz, zenbakidun karta gehienak erraz irakurtzen ziren bitartean, batekoak eta beltzak mendebaldeko begi batek nekez ezagutuko zituen: mekuri eredu guztietan, txanka, zaldi eta erregearen irudiak oso estilizatuak eta nekez bereizten dira, ia erabat estaltzen dituzte margo beltz eta gorrizko trazu gogorren atzean. Beltza eta gorriaz gain, karta batzuek zilarrezko margoak dituzte irudietan, batez ere batekoek eta beltzek. Askotan, efektu erdi-gardena lortzen dute.

Serieen sinboloak ere nabarmen sinplifikatu ziren, baina laurak oraindik erraz ezagut daitezke. Ôru (urreak) disko edo puntu bihurtu ziren, erdi gorri eta erdi beltz; hau (bastoiak) marra lodi eta beltz gurutzatu bihurtu ziren; isu (ezpatak) hagaxka gorri mehe gisa marraztu ziren, aurreko seriearen antzera jarriak; koppu (kopak), berriz, bi eratara aldatu ziren: eredu batzuetan, tenshō karutan zuten forma biribila zuten, eta beste batzuetan, berriz, zapalak ziren, eta ia katilu-estalki bihurtu ziren, azpian edalontzirik gabe.

 

 

 

 

Hokkaido, Aomori, Iwate aldeko kurofuda aldaeran kopek forma biribila gorde zuten.

Mendebaldeko kartekin ez bezala, mekuri eredu gehienek izen dotoreak jaso zituzten, beren ezaugarri bereizgarrien arabera: adibidez, kurofudak "karta beltzak edo ilunak" esan nahi du.

Mekuri hitza mekuru (orri bat, karta bat biratu) aditz japoniarretik datorrenez, oso litekeena da joko mota honetan kartak pilo batetik hartu eta ahoz gora jartzea, hanafudaren arauetan oraindik aurkitu den eskema. XX. mendearen lehen erdian, joko horiek pixkanaka ahaztuta geratu ziren, baita Japonian jokoen karta-joko guztiei ospe txarra eman zitzaielako ere.

 

Kabu karta-sortak

XVIII. mendeko uneren batean mekuri familiatik ereduen talde berri bat sortu zen; lau serietako bat bakarrik erabili zuten, eta serie bera lau aldiz errepikatu zen. Karta horiek, batez ere, kabu jokorako erabili ziren, eta hori da orain duten izena. Baina, lokalki, "serie bakarreko kartak" edo "serie bakuneko kartak" ere esaten zaie.

Eredu horietan guztietan, serie bakoitzak ez zituen ohiko 12 kartak mantendu (batekoa, 2 eta 9 bitarteko zenbakidun kartak eta hiru beltz); horietako batzuetan, serieak hamar karta besterik ez zuen, azken bi beltzak kenduz, hau da, txanka kartarik gorena zen. Beraz, eredu batzuek 48 karta dituzte, eta beste batzuek, berriz, 40. Mekuri karta-sortek bezala, eredu hauek ere badute oni-fuda karta estra.

Kabu ereduak bi talde nagusitan bana daitezke: serie bakarra hau (bastoiak) dutenak eta ôru (urreak) erabiltzen dutenak. Lehen taldeko hiru ereduak nahiko antzekoak dira; bereziki, irinokichi eta kinseizan ereduen arteko desberdintasun bakarrak zilarrezko gaininpresioak dira batekoetan eta beltzetan. Hori, ziur aski, Japoniako erdialdeko eskualde mugatu samar batean erabili izan zirelako gertatu da. Bigarren taldeko ereduak, berriz, askoz ere aldakorragoak dira; eta hego-mendebaldeko eremu zabalagoetan erabili ziren.

Serie bakarreko eredu guztietan, sortaren hiru serie berdin-berdinak dira; laugarrenak, berriz, karta berezi gutxi batzuk ditu dekorazio partikularrekin, hondo landuekin eta zilarrezko gaininpresioekin, beste serieetatik bereizteko (batekoa, hirukoa eta laukoa, txanponen ereduetan; batekoa eta laukoa, bastoien ereduetan). Eredu bakar batean, kudosan, laugarren seriearen hamabi kartak dira desberdinak.

 

Serie bakarreko ereduen kasuan ere, izenak ez datoz bat haien banaketa geografikoarekin, zeinak herrialdearen hego-mendebaldeko erdialdean kontzentratu baitziren; horietako bakoitzaren xehetasun grafiko bereizgarrien arabera aukeratu ziren. Hala, dainik "bi handi" esan nahi du, komaru "zirkulu txikia" da, kudosanek "bederatzi bider hiru" esan nahi du.

 

Kabu izena da jokalariek hamar balioak adierazteko erabiltzen duten termino berezietako bat: 1ekoa, pin; 2koa, nizō; 3koa, santa; 4koa, yotxa; 5ekoa, goke; 6koa, roppō; 7koa, nanaken; 8koa, oitxo; 9koa, kabu; 10koa (beltza) buta. Era berean, tehonbiki jokoan ere antzeko izenak daude konbinazio askorentzat; seguru asko, jokoa mozorrotzeko ahaleginaren parte izan da hori, beste edozein apustu-joko guztiz debekatuta baitzegoen.

 

Kabuk eta tehonbikik partekatzen duten beste ezaugarri komun bat da jokalari bakoitzak bere apustua egiten duela bankariaren aurka, nahiz eta joko honetan helburua 9tik ahalik eta gertuen dagoen puntuazioa lortzea den. Parekotasun handiak daude mendebaldeko zorizko jokoekin, hala nola baccarat eta black jack. Kabu karta-sortekin jokatutako beste joko batek, kingok, antzeko egitura du, baina kasu honetan, 15 da puntuaziorik onena.

Kabu eredu gehienak 1960ko hamarkadan desagertu ziren eta, garai berean, lau serieko mekuri ereduek ere patu bera izan zuten. Karta-sorta gutxi ekoizten dira gaur egun, batez ere, bildumak osatzeko helburuarekin. Horietako bat baino ez zen eten, eta oraindik ere modu erregularrean ekoizten da jokatzeko: kabufuda.

Kabufuda

Kabufuda, hitzez hitz "kabu kartak" esan nahi du (izen generikoa baina funtzionala, taldeko beste eredu guztiak zaharkituta baitaude), bastoien seriea erabiltzen duten aldaeretako sorta da. Lau serie ditu: batekotik hasi eta txankaraino (hamar karta), eta guztira 40 karta. Ez dago oni-fuda, baina, oro har, ordezko karta zuri bat sartzen da edizio guztietan.

 

Beltza da zabal erabiltzen den kolore bakarra, xehetasun gorri batzuekin. Karta bereziek bakarrik dute zilarra eta urrea.

Batekoak forma obalatu beltz oso estilizatua du, hondoan ehundura geometrikoa duena. Txanka, sortaren beltz bakarra, (baita buru bikoitzeko karta bakarra ere), mendebaldeko pertsonaia bat da, eskuan ezpata motz bati eusten diona; beste mekuri eta kabu eredu guztiek ez bezala, pertsonaia hori, poker edo bridgeko jack-aren (txankaren) oso antzera dago marraztuta dago. Segur aski, XX. mendean, karta horrek itxura aldatu zuen, japoniar moda oso estilizatutik mendebaleko estilora.

Karta guztiek zenbakizko indize txiki errepikatuak dituzte irudiaren goialdean, karaktere txinatar-japoniarretan idatzita. Batekoa da salbuespen bakarra, puntu gorri bakarra baitu; 3koak sigi-saga hirukoitzeko lerro bat du, ziur aski zenbaki horren ekialdeko karaktereari dagokiona (hiru lerro horizontal); txankaren indizea, berriz, gurutze zuri bate duen banderaz mozorrotzen da (gurutze bat 10erako karakterea da).

Laugarren seriearen karta bereziak bi baino ez dira: batekoa eta laukoa. Lehenengoa eta ohiko batekoa guztiz desberdinak dira. Triangelu bat marraztuta dago ahoz gorako kanpai baten gainean, zilar-koloreko ehundura duen hondo gorri baten gainean. Lauko berezia, berriz, arrunten antzekoa da, baina urrezko domina gehigarri bat du erdian eta zilarrezko kiribil bat du goiko erdian.

 

Uta karuta

Uta karuta XVII. mendearen hasieran sortu zen, marinel portugaldarrek lehen Mendebaldeko kartak Japoniara eraman zituztenetik mende erdi inguru geroago.

Hala ere, joko hau sortu aurretik, nobleek eta goi-klaseak antzeko beste batzuk jokatzen zituzten gainean testu bat idatzia zuten itsas maskorrak erabiliz. Hura uta awase (poema konbinatzen) zen, non poema erdia maskor batean idatzi baitzen, eta gainerako bertsoak bigarren maskor batean eta, jokoan, aurrekoarekin behar bezala parekatu behar zen.

Uta karutak ez zuen asko aldatu aurreko jokoaren egitura, baina, maskorren ordez, papera bezalako material eskuragarria erabiltzeak lagundu egin zion jende arruntaren artean zabaltzen.

Beste joko goiztiar bat, uta awaseren adin berekoa, kai ôi izan zen; kasu honetan ere, irudiak oskoletan margotzen zituzten, eta binaka lotu behar ziren. Beste gai batzuk ere landu ziren, hala nola hegaztiak eta loreak (hana-tori awase), eta haietatik sortu zen lore-karten taldea (hanafuda).

Karten konbinazioen eskema horri jarraituz, XVIII. mendearen amaieran, esaera zaharretan oinarritutako iroha karuta jokoa sortu zen Kyoton (Japonia zentrala), eta handik iritsi zen herrialde osora. Eskualde horretako kulturak dagoeneko zabaldua zuen bere eragina Japonia osoan, batez ere hizkuntzaren eta arteen esparruetan. Jokoa laster bihurtu zen haurren gustukoena, Urteberriko festarako denbora-pasa gisa, eta oraindik ere gozatzen da herrialdeko edozein lekutan.

Uta karuta (poema-kartak), edo, besterik gabe, karuta (kartak), Mendebaldean 100 poeten kartak izenez ere ezagutzen dena, apusturik gabeko joko tradizionala da, Japonia osoan gozatua, batez ere Urteberri-egunean; eskolek ere txapelketak egiten dituzte.

Sortaren berrehun kartek Japoniako konposizio laburrak dituzte, Hyaku-nin Isshu (ehun idazleren poema bana) izeneko ehun poemako antologia klasikokoak. Antologia XIII. mendean bildu zen, aurreko lanetatik abiatuta. Maitasuna, urtaroak eta beste gai batzuk jorratzen dituzten ehun poemetako bakoitza idazle desberdin batena da. Haien estilo tradizionalari tanka (kanta laburra) edo, antzina, waka (poema harmoniatsua) deitzen zaio: konposizio bakoitzak guztira 31 silaba dituzten bost bertso besterik ez du.

Karta-sortaren erdian, pertsonaia japoniarrak agertzen dira arropa tradizionalarekin, eta poema osoa karaktere txikitan gainean dutela; yomifuda (irakurketa-kartak) deritze. Pertsonaiak agureak, gizonak eta emakumeak dira. Gainerako ehun kartak ez daude ilustratuta, testu laburragoa eta handiagoa dute, aipatutako poemen azken bi bertsoak. Horiei torifuda (heltzeko kartak) deitzen zaie, jokalariek horiek hartu behar baitituzte jokoan zehar.

Uta karuta karta-sortaren eredua oso tradizionala da, egungo edizioen eta bi mende baino gehiagoko karta-sorten arteko konparazioak erakusten duenez: poemak eta ilustrazioak aldaketarik gabe mantendu dira funtsean. Jokoaren jatorrizko data zehatza zalantzazkoa da; XVII. mendean eman zen lehen aldiz informazioa, eta gaur egungoen antzeko karta-sortak bazeuden XVIII. mendearen bigarren erdian, nahiz eta XIX. mendearen bukaera arte eskuz pintatu ziren, eta, beraz, jende guztiarentzat ez ziren hain eskuragarriak.

Yomifuda karta bakoitzean agertzen diren pertsonak antologian sartzen diren ehun poetak dira, hau da, bertsoen benetako idazleak. Haien izenak karta bakoitzaren goiko eskuineko izkinan agertzen dira, poemaren testuaren aurretik (aurreko irudian bezala). Poeta gehienak eserita daude hainbat jarreratan, eta haien xehetasun bereizgarri batzuk (orrazkera, bibotea eta/edo bizarra, etab.) etengabe mantendu dira edizio modernoetan.

Lehenengo edizioetan (1600-1750), desberdintasun bakarra izan zen yomifuda irakurketa-kartek poetaren erretratuarekin batera poemaren lehen erdia bakarrik zutela, ez testu osoa. Antologian, gizonezko poetak ez ezik, emakumezko poeta batzuk ere sartu ziren. Lehen edizioetan, emakume batzuk atzera begiratzen zuten, edo partzialki ezkutatzen ziren, segur aski apaltasun gisa, ondoren azaltzen diren bi laginetan bezala. Aldiz, torifuda kartak testua besterik ez zuten; edizio batzuetan, batez ere zaharretan, hondoak egitura apaingarria izan zezakeen.

Karutan jokatzeko, bi aurkariek torifudak ahoz gora jartzen dituzte. Gero, hirugarren pertsona batek (jokoaren irakurleak edo epaileak) yomifuda bat hartzen du, eta haren testua errezitatzen hasten da; jokalarien helburua olerkia ezagutzea dagokion torifuda hartzea da, aurkariak egin baino lehen.

Ez dago esan beharrik jokalaririk onenek poema guztiak buruz ezagutzen dituztela, eta irakurleak esandako lehen soinutik karta zuzena esan dezaketela. Poema batzuek, ordea, hasierako silaba berak dituzte, eta horrek bilaketa zailtzen du.

Hyaku-nin Isshu antologia eta horri lotutako jokoa hain dira ezagunak Japonian, non lehiaketak aldian-aldian egiten baitira, parte-hartzaile gazte eta zaharrekin. Sarritan, deitutako kartengatiko borroka ia fisikoa da.

Japoniako iparraldeko Hokkaido uhartean, karuta jokoa antzeko karta-sorta batekin jokatzen da, baina torifuda handixeagoa da, eta tradizioz zurez egina. Hain zuzen, aldaera horri ita karuta (zurezko taulako kartak) ere esaten zaio, baina haren izen ofiziala shimo-no ku karuta da (bigarren erdiko bertsoen kartak, gutxi gorabehera). Aldaera hau, seguruenik, Kanton jaio zen (Tokio hiria hartzen duen mendebaldea), eta gero iparralderantz joan zen, Hokkaidorantz, eta han finkatu zen tradizioa.

Material desberdinez gain, karta (edo 5 mm-ko lodierako fitxa handi) horien testua eskuz idatzitako kaligrafian aurkezten da, eta hasierako karaktereak hurrengoak baino handiagoak dira, jokoan erreferentzia errazago egiteko. Yomifudak, ordea, estandarren berdin-berdinak dira, nahiz eta, zenbait ediziotan, ez duten poeta garrantzitsuaren erretratua aurkezten, hondo zuri argia baizik. Jatorriz eskualdekoa izan arren, bada shimo-no ku karuta jokalarien elkarte nazional bat.

Azkenik, karutaren aldaera ez hain arrunt batean, karta-sorta bikoitzak bi idazlek idatzitako bertsoak ditu, renga izeneko poesia mota. Edizio horietan, lehen idazlearen poemaren hasierako lerroak yomifuda kartetan dira; bigarren zatia, berriz, beste idazleak (ia erantzun gisa) egindakoa, torifuda kartetan dago. Irakurleak poemaren lehen zatia irakurtzen duenean, jokalariek azken zatia aurkitu behar dute.

 

Hanafuda

Hanafuda sortaren 48 kartak hamabi serietan banatzen dira, eta horietako bakoitzak urteko hil batekin du zerikusia. Serie bakoitzaren ikurra, ordea, lore edo landare bat da, eta hortik karta-sortaren izena, lore-kartak esan nahi duena.

Serie bakoitzak lau karta ditu, eta horietako bik lorea bera besterik ez dute; kasu (zaborra) deitzen zaie, eta puntu 1 balio dute. Beste bi kartek, aldiz, elementu bereizgarriak dituzte. Karta batzuek tan edo tanzaku (xingola) bertikal bat dute poema labur bat idazteko, bai hutsik (lau gorri eta hiru more edo urdin), bai testu batekin (hiru gorri). Tanzaku kartek 5 puntu balio dute. Beste batzuek, tane kartek, animalia bat dute (txori bat, orein bat, basurde bat, etab.). Tane kartek 10 puntu balio dute.

Bost kartek elementu deigarri gehiago dituzte, edo beste hondo bat, eta hikari (argia) kartak deitzen zaie, honako serie hauei dagozkie: matsu (pinua), sakura (gerezia), susuki (eulalia), yanagi (sahatsa) eta kiri (paulonia). Hikari kartek 20 puntu balio dute.

Hona hemen karten deskribapena eta balioa:

Hila	Hana (lorea)	Hikari (20)	Tane (10)	Tanzaku (5)	Kasu (1)	Kasu (1)
urtarrila	matsu (pinua)	pinua eta kurriloa		xingola gorri idatzia	pinua	pinua
otsaila	ume (arana)		arana eta urretxindorra	xingola gorri idatzia	arana	arana
martxoa	sakura (gerezia)	gerezia eta gortina		xingola gorri idatzia	gerezia	gerezia
apirila	fuji (glizina)		glizina eta kukua	xingola gorria	glizina	glizina
maiatza	ayame (lirioa)		lirioa eta zubia	xingola gorria	lirioa	lirioa
ekaina	botan (peonia)		peonia eta tximeletak	xingola morea	peonia	peonia
uztaila	hagi (hirusta)		hirusta eta basurdea	xingola gorria	hirusta	hirusta
abuztua	susuki (eulalia)	panpa eta ilargi betea	eulalia eta antzarak		eulalia	eulalia
iraila	kiku (urrelilia)		urrelilia eta katilua[1]	xingola morea	urrelilia	urrelilia
urria	momiji (astigarra)		astigarra eta oreina	xingola morea	astigarra	astigarra
azaroa	yanagi (sahatsa)	sahatsa eta bontzoa	sahatsa eta enara	xingola gorria	euria eta tximista[2]
abendua	kiri (paulonia)	paulonia eta phenix	paulonia (1)[3]		paulonia	paulonia

[1] Aldaera batzuetan, karta hau tane eta kisu gisa, bi erara, joka daiteke.

[2] Aldaera batzuetan, karta hau komodin gisa joka daiteke.

[3] Karta hau taneen artean kokatzen du Andy Pollett-ek, baina puntu bat esleitzen dio. Beste iturriek kasuen artean kokatzen dute.